27 maja 1944 na terenie przy ulicy Lubicz w pobliżu skrzyżowania z ulicą Botaniczną został rozstrzelany jako jeden z 40 Polaków – Edward Heil, żołnierz AK, komendant krakowskich Szarych Szeregów. Aby przybliżyć postać tego polskiego bohatera wykorzystany zostanie artykuł pana profesora Janusza Wojtyczy
Edward Heil, ps. „Jerzy”, „Krakowski”, „Scout”, „Stokłosa” (1903-1944), prawnik, żołnierz AK, harcmistrz, komendant krakowskich Szarych Szeregów w okresie III 1943-V 1944 r. Urodził się 22 lipca 1903 w Stryju jako syn stolarza Wilhelma i Katarzyny z d. Weber. Miał dwie siostry: Annę i Karolinę oraz trzech braci: Józefa, Wilhelma i Rudolfa.
![](https://patriotycznykrakow.pl/wp-content/uploads/2020/05/Stryj.jpg)
W 1906 r. przeniósł się z rodzicami do Przemyśla. Uczęszczał do szkoły ludowej, a od 1914 r. do c.k. gimnazjum w Przemyślu. W tym samym roku wstąpił do II Przemyskiej Drużyny Skautowej.
![](https://patriotycznykrakow.pl/wp-content/uploads/2020/05/Gimnazjum_im._Słowackiego_w_Przemyślu.jpg)
1 XI 1918 r. wraz z innymi harcerzami brał udział w rozbrajaniu żołnierzy austriackich, a następnie w walkach z Ukraińcami o Przemyśl w dniach 3-13 XI 1918, a także w walkach w obronie Lwowa. W 1920 wstąpił do Ochotniczej Legii Obywatelskiej, która od lipca do września tego roku pełniła służbę wartowniczą i porządkową. Po zakończeniu służby kontynuował naukę, uzyskując w 1923 r. świadectwo dojrzałości I Państwowego Gimnazjum im. J. Słowackiego w Przemyślu, po czym rozpoczął studia prawnicze w Uniwersytecie Jana Kazimierza we Lwowie.
![](https://patriotycznykrakow.pl/wp-content/uploads/2020/05/uniwersytet-Jana-kazimierza-1024x574.jpg)
W latach 1920-1922 współpracował z redakcją miesięcznika „Ku świtom”. Od 1922, po ukończeniu kursu instruktorskiego w Spasie, był drużynowym II Przemyskiej Drużyny Harcerzy im. K. Pułaskiego. 25 V 1923 otrzymał stopień podharcmistrza. Był miłośnikiem sportów wodnych i pionierem harcerskiego żeglarstwa w Przemyślu.
![](https://patriotycznykrakow.pl/wp-content/uploads/2020/05/ku-świtom.jpg)
Wraz z harcerzami ze swojej drużyny zbudował łodzie i w 1924 r. z pomocą Harcerskiego Klubu Sportowego „Czuwaj” zorganizował dla swojej drużyny spływ Sanem i Wisłą na I Narodowy Zlot Harcerzy w Warszawie. W 1925 ośmiu przemyskich harcerzy pod jego komendą spłynęło na dwóch łodziach własnej konstrukcji w ciągu 14 dni Sanem i Wisłą do Gdańska, kończąc wyprawę obozowaniem w Orłowie. W 1926 E. Heil i Józef Toczyski odbyli spływ Bugiem z Sokala do ujścia Narwi i dalej pod prąd do jej źródeł w Puszczy Białowieskiej. W tym samym roku Heil założył w Przemyślu pierwszy żeglarski zastęp harcerski, a w roku następnym jedną z pierwszych w Polsce VI Żeglarską Drużynę Harcerzy im. Jana z Kolna. W 1927 był delegatem na VII Zjazd Walny ZHP w Warszawie. W tymże roku zorganizował kolejny spływ trzema łodziami do Gdańska i na Hel, gdzie rozbito obóz, a rok później wyprawę Prutem i Dunajem zakończoną w Konstancy. Była ona poważnym osiągnięciem i przysporzyła popularności drużynie oraz drużynowemu. W tym czasie pełnił również funkcję referenta sportowego Komendy Okręgu Związku Strzeleckiego w Przemyślu. W 1929 wraz ze swoją drużyną rozpoczął budowę przystani wodnej na Sanie, zakończoną w 1932 r., oraz uczestniczył w II Narodowym Zlocie Harcerzy w Poznaniu, na którym dał pokaz budowy szalupy morskiej. W sierpniu 1931 po kursie w Gdyni uzyskał patent sternika morskiego. W Harcerskim Klubie Sportowym „Czuwaj” pełnił funkcję kierownika sekcji żeglarskiej i narciarskiej (1923-30) oraz członka zarządu klubu. Od 1928 pracował w starostwie w Brześciu, studiując równocześnie. Tytuł magistra praw otrzymał w 1929. Następnie odbył praktykę notarialną. Od 1932 był członkiem Komendy Hufca Harcerzy w Przemyślu.
![](https://patriotycznykrakow.pl/wp-content/uploads/2020/05/Budynek-starostwa-1024x606.jpg)
W kolejnym przeniósł się do Brześcia nad Bugiem, gdzie podjął pracę w Urzędzie Powiatowym, równocześnie został komendantem Poleskiej Chorągwi Harcerzy, którą to funkcję pełnił do 1935 r., a następnie w latach 1938-39. 10 IX 1937 otrzymał stopień harcmistrza. W 1936 został wicestarostą brzeskim, w 1937 referendarzem Urzędu Wojewódzkiego w Brześciu, następnie kierownikiem Oddziału, 16 VI 1939 otrzymał nominację na starostę brzeskiego. Wybuch wojny zastał go w Warszawie, gdzie pełnił służbę w Komisariacie Przyfrontowym, skierowany tam w ostatnich dniach sierpnia 1939.
![](https://patriotycznykrakow.pl/wp-content/uploads/2020/05/znak.jpg)
3 IX dostał polecenie powrotu do Brześcia, skąd z rodziną przez Pińsk i Janów Poleski dotarł do Lwowa. Tam uczestniczył w powołaniu do życia Harcerskiej Organizacji Niepodle- głościowo-Wojskowej, a następnie po podporządkowaniu jej Szarym Szeregom został członkiem Sztabu Komendy Obszaru Wschodniego. Od stycznia do połowy 1940 przebywał w Przemyślu, gdzie prowadził hurtowy handel węglem oraz rozwijał działalność konspiracyjną, po czym w lipcu przeniósł się do Krakowa. Żonę z synami umieścił w Bystrej Podhalańskiej, sam zaś zamieszkał w domu z dużym ogrodem i sadem na Woli Duchackiej i do końca 1942 prowadził gospodarstwo ogrodnicze. Na przełomie 1940/41 pod ps. „Stokłosa” podjął pracę w Biurze Informacji i Propagandy, w marcu 1943 został komendantem Krakowskiej Chorągwi Szarych Szeregów (ps. „Jerzy”), był równocześnie nadal zastępcą szefa BIP przy Komendzie Okręgu AK w Krakowie. Pełnił też funkcję zastępcy redaktora naczelnego „Małopolskiego Biuletynu Informacyjnego” i należał do redakcji konspiracyjnego pisma „Watra”. Był człowiekiem energicznym, odważnym, świetnym organizatorem. Przeprowadził reorganizację krakowskich Szarych Szeregów. Stworzono piony „Zawiszy”, „Bojowych Szkół” i „Grup Szturmowych”. Wiosną 1943 powstała harcerska kompania „Bartek” wchodząca w skład batalionu ochrony sztabu Okręgu AK, przystąpiono też do organizacji kompanii „Maciek”, która jednak wskutek aresztowań została całkowicie rozbita. Zorganizowano w szerszym zakresie szkolenie wojskowe obejmujące kursy podchorążych i podoficerskie, a w ich ramach ćwiczenia terenowe. Prowadzono również kształcenie podharcmistrzów. Rozwinęła się, osiągając znaczne rozmiary, akcja wydawnicza. Dwukrotnie wydano specjalnie przygotowane fałszywe numery „Gońca Krakowskiego” (VII i XII 1943). Działalność krakowskich Szarych Szeregów jesienią 1943 zakłóciły aresztowania. Nastąpiła likwidacja niemal całego podgórskiego plutonu „Alicja”. Praca konspiracyjna była jednak prowadzona nadal. Głównym celem były przygotowania do planowanego powstania.
![](https://patriotycznykrakow.pl/wp-content/uploads/2020/05/tablicahar.jpg)
Na początku maja 1944 nastąpiła kolejna seria aresztowań. Z relacji najbliższych współpracowników Edwarda Heila wiemy, że czuł się zagrożony, mimo tego postanowił udać się na zaplanowane spotkanie z redaktorami harcerskiej prasy konspiracyjnej – „Watra”, „Czuwaj” i „Na ucho”. 8 maja 1944 ok. godz. 9 przy był do redaktorów, czekających na niego u Adama Kani ps. „Akant”, wynajmującego pokój w mieszkaniu rodziny Legutów przy ul. Grzegórzeckiej 14. Było tam już gestapo. Wszystkich przewieziono na ul. Pomorską, a po kilkugodzinnym przesłuchaniu, w czasie którego podobno przedstawiono aresztowanym bezsporne dowody ich działalności konspiracyjnej, osadzono w więzieniu przy ul. Montelupich.
![](https://patriotycznykrakow.pl/wp-content/uploads/2020/05/Budynek-przy-Pomorskiej.jpg)
a po kilkugodzinnym przesłuchaniu, w czasie którego podobno przedstawiono aresztowanym bezsporne dowody ich działalności konspiracyjnej, osadzono w więzieniu przy ul. Montelupich.
![](https://patriotycznykrakow.pl/wp-content/uploads/2020/05/monte.jpg)
Przyjmuje się możliwość, że hitlerowcy trafili na spotkanie, śledząc jednego z jego uczestników Eugeniusza Kolanko, który kilka dni wcześniej został zatrzymany, a następnie wypuszczony. W czasie przesłuchań Edward Heil niczego nie ujawnił. Prawdopodobnie Niemcy nie zorientowali się, kogo schwytali. 15 V 1944 Sondergericht skazał go na karę śmierci, co ogłoszono na tzw. „afiszu śmierci”.
![](https://patriotycznykrakow.pl/wp-content/uploads/2020/05/tablica-2.jpg)
Zaplanowana na 26 V 1944 akcja jego odbicia z rąk Niemców zakończyła się niepowodzeniem. Niemcy nie przywieźli go na przewidywane planem miejsce, a ponadto wskutek rozpoznania żołnierzy dywersji wywiązała się strzelanina, w czasie której grupa uderzeniowa zastrzeliła dwóch żandarmów. Według innych źródeł celem akcji było odbicie płk. J. Spychalskiego „Lutego”. W odwecie 27 maja 1944 odbyła się egzekucja 40 mężczyzn przy ul. Botanicznej, a jednego z następnych dni kolejna egzekucja kilkudziesięciu osób na terenie obozu w Płaszowie.
![](https://patriotycznykrakow.pl/wp-content/uploads/2020/05/lubicz.jpg)
W jednej z nich zginął Edward Heil. 8 V 1983 na budynku przy ul. Grzegórzeckiej 14 odsłonięto pamiątkową tablicę upamiętniająca fakt aresztowania Edwarda Heila. 27 V 1994 odsłonięto w tym samym miejscu nową tablicę, na której zostało umieszczono jego nazwisko obok nazwisk redaktorów harcerskiej prasy konspiracyjnej aresztowanych 8 V 1944 i straconych w maju 1944. 8 IV 1988 Rada Narodowa m. Krakowa podjęła uchwałę 0 nadaniu jednej z ulic na Woli Duchackiej imienia Edwarda Heila. Odznaczony Srebrnym Krzyżem Zasługi (4 VIII 1938), Odznaką Honorową „Orlęta” (19 III 1919), „Gwiazdą Przemyśla” (5 V 1920), Odznaką Ofiarnych Obywatelskiego Komitetu Obrony Państwa (6 IX 1921), Odznaką XXV-lecia ZHP (25 I 1936), Odznaką 20-lecia Harcerstwa Lwowskiego (1 VI 1932), Odznaką Harcerstwa Przemyskiego (1 VI 1934), Medalem XV-lecia Odzyskania Morza (10 II 1938) i Dyplomem Wojewódzkiego Komitetu WF i PW „Za Zasługi na polu Przysposobienia Wojskowego i Wychowania Fizycznego” (19 III 1929). 9 I 1936 r. w Brześciu nad Bugiem zawarł związek małżeński ze Stanisławą Augustyniak (1909-1988, nauczycielką). Miał synów Romana (zam. w Krakowie) i Jerzego (zam. w Gelnhausen).
ŹRÓDŁA Epitafium dla czterdziestu. Pięćdziesiąta rocznica egzekucji przy ulicy Botanicznej w Krakowie, red. Z. Bator [i in.], Kraków 1994, s. 18-19; T. Gaweł, Edward Heil ps. „Jerzy”. Komendant Szarych Szeregów w Krakowie. 50 rocznica zamordowania, Kraków 1994; T. Gąsiorowski, Strzały na Lubicz, „Dziennik Polski” nr 120 z 24 V 2002, s. 34; S. Krakowski, Harcerze w Przemyślu 1914-1920, „Motywy” nr 51 /52 z 20/27 XII 1989, s. 11; S. Krakowski, Pierwsi organizatorzy przemyskiego harcerstwa. Sylwetki twórców i nestorów, „Przemyskie Zapiski Historyczne” 1987, s. 246-247; S. Krakowski, Tropami przemyskiego harcerstwa, Przemyśl 1998, s. 114-115; M. Kurowska, Szare Szeregi w Krakowie 1939-1945, „Krzysztofory. Zeszyty Naukowe Muzeum Historycznego miasta Krakowa” 1978, z. 5, s. 59-89; M. Kurowska, Edward Heil 1903-1944, „Harcerstwo” 1987, nr 4, s. 40-47, nr 5, s. 35-43; S. Porębski, Krakowskie Szare Szeregi, Kraków 1985; Małopolski słownik biograficzny uczestników działań niepodległościowych 1939-1956, Kraków 1997, t. 1, s. 76-77, A.J. Sławski, HKS „Czuwaj” w Przemysłu (1918- 1947), „Harcerstwo” 1989, nr 5, s. 25, 27, 29; nr 6, s. 27, 33-34; Szare Szereg. Harcerze 1939-1945, red. J. Jabrzemski, Warszawa 1988.
Artykuł prof. Janusza Wojtyczy ze strony Repozytorium Uniwersytetu Pedagogicznego w Krakowie
http://rep.up.krakow.pl/xmlui/handle/11716/6732
![](https://patriotycznykrakow.pl/wp-content/uploads/2020/05/plakat_heil_1_maly-724x1024.jpg)