4 kwietnia 2024 r. w Muzeum Armii Krajowej odbyła się promocja albumu „Tam, gdzie skakali nocą… Historia wybranych zrzutowisk cichociemnych na terenie Generalnego Gubernatorstwa”.
Bogato ilustrowana publikacja to pierwsze opracowanie tego typu, zbierające i opisujące część miejsc, w których podczas okupacji niemieckiej dokonywano zrzutów cichociemnych. Jest efektem nowatorskiego projektu naukowego, w którym połączono źródłowe badania historyczne z zastosowaniem nowoczesnych geograficznych systemów informacyjnych.
Autorami albumu są krakowscy naukowcy: badaczka dziejów cichociemnych dr Agnieszka Polończyk z Uniwersytetu Komisji Edukacji Narodowej (wnuczka cichociemnego Bolesława Polończyka ps. „Kryształ”) oraz dr Michał Lupa i prof. Andrzej Leśniak z Katedry Geoinformatyki i Informatyki Stosowanej AGH w Krakowie, którzy opracowali część informatyczno-kartograficzną książki.
Przybyłych na spotkanie naukowców, miłośników historii, przedstawicieli organizacji społecznych i wojska przywitał dyrektor placówki dr Jarosław Szarek. – Muzeum to nie tylko budynek i zbiory, ale to żywa tkanka, jaka tworzy się wokół tej instytucji. A temu służą takie właśnie spotkania jak to dzisiejsze. Będą kolejne, o żołnierzach Armii Krajowej, cichociemnych, elicie Wojska Polskiego. Cieszę się, że jest wśród nas inicjatorka publikacji o nich, pani dr Agnieszka Polończyk, która wykonała wspaniałą misję przygotowując ten album – powiedział dyrektor.
Jako pierwszy zabrał głos dr hab. Marcin Lasoń, profesor Krakowskiej Akademii im. Andrzeja Frycza Modrzewskiego, który opowiedział o prowadzonych przez siebie poszukiwaniach zrzutowiska AK o kryptonimie „Buk” koło wsi Kocierzowy w pobliżu Radomska. – Znajdowało się ono 4–5 kilometrów od mojego rodzinnego domu. Przez 43 lata swojego życia nie miałem o tym pojęcia. Nie miała o tym pojęcia także większość mieszkańców mojej miejscowości. Dowiedziałem się dopiero w 2019 r. ze wspomnień lokalnego dowódcy oddziału AK por. Teodora Gajewskiego ps. „Sęp”. Na podstawie jego opisu podjąłem próbę odnalezienia zrzutowiska – mówił prof. Lasoń.
Badacz opowiedział o akcji poszukiwań miejsca. Wobec sprzecznych danych odnajdywanych w opracowaniach (pisano w nich, że zrzutowisko znajdowało się albo na południowy wschód albo na północny wschód od Radomska…) lokalizację udało się ustalić dzięki pomocy jednego z mieszkańców wsi Kocierzowy, który jako 10-latek był na miejscu następnego dnia po zrzucie i widział wgłębienia po zasobnikach.
W ten sposób dzięki działaniom krakowskiego naukowca i lokalnych pasjonatów udało się zlokalizować obszar zrzutu dokonanego przez samolot Halifax ze 148. Dywizjonu Specjalnego Przeznaczenia RAF w nocy z 8 na 9 kwietnia 1944 r. dla oddziału por. Gajewskiego. A w lipcu 2023 r. w Kocierzowach odsłonięto obelisk z tablicą upamiętniającą żołnierzy oddziału oraz załogę Halifaksa.
Z kolei o pracy nad projektem naukowym „GIS w historii”, którego efektem stał się prezentowany album, mówiła jego współautorka dr Agnieszka Polończyk.
– Na terenie Generalnego Gubernatorstwa zidentyfikowano 642 zrzutowiska, z tego na 66 skakali cichociemni. Z tych 66 miejsc wybraliśmy do szczegółowej analizy kilkanaście zlokalizowanych w okolicach Warszawy i Krakowa. Następnie udaliśmy się do Studium Polski Podziemnej i Instytutu Sikorskiego w Londynie, gdzie poszukiwaliśmy związanych z nimi dokumentów, map, fotografii. Zbadaliśmy karty ewidencyjne zrzutowisk i na podstawie zawartych tam danych zlokalizowaliśmy je na szczegółowych mapach, a później w terenie – opowiadała badaczka.
Zebrane dane zostały zgromadzone w specjalnym repozytorium oraz naniesione na cyfrowe mapy przygotowane przez naukowców z AGH. Powstała też interaktywna mapa zrzutowisk (https://www.cichociemni41-44.pl), która w przyszłości będzie ulepszana i wzbogacana.
Dr Polończyk opowiedziała też o albumie „Tam, gdzie skakali nocą…”, będącym owocem projektu. W pierwszej jego części przedstawiono m.in. organizację łączności lotniczej między Sztabem Naczelnego Wodza w Londynie a krajem, narodziny formacji cichociemnych, organizację lotów, przebieg akcji zrzutowej oraz funkcjonowanie placówek odbiorczych. Część drugą poświęcono na opis 10 zrzutowisk zorganizowanych przez podziemie na terenie Generalnego Gubernatorstwa (czterech w okolicach Warszawy, sześciu w rejonie Krakowa), które zostały dokładnie zlokalizowane przez autorów albumu.
Na zakończenie spotkania wicedyrektor Muzeum AK prof. Olgierd Grott zaprosił wszystkich do Wierzbna w gminie Koniusza na majowe obchody 80. rocznicy skoku gen. Leopolda Okulickiego do kraju (21/22 maja 1944 r.). Uroczystość w dniu 26 maja organizuje 11. Małopolska Brygada Obrony Terytorialnej, której patronem jest ostatni dowódca AK.
Obecni na spotkaniu goście otrzymali gratisowe egzemplarze albumu i mogli zdobyć dedykację od autorki.
Tekst: Paweł Stachnik
Fot.: Monika Jędrzejek-Lesiczko, Paweł Stachnik
