Świstak to zwierzę z rzędu gryzoni, należy do rodziny wiewiórek. Najbliższymi żyjącymi krewnymi świstaków są wiewiórki ziemne i pieski preriowe.
Charakterystyka
Świstaki są duże i ciężkie, ważą od 3 do 7 kg w zależności od pory roku. Ssak jest wielkości dużego kota, ale o bardziej masywnej budowie. Poza bobrem jest największym polskim gryzoniem. To zwierze świetnie dostosowane się do życia w chłodnym otoczeniu gór. Posiadają małe, pokryte futrem uszy, krótkie, krępe nogi i mocne pazury do kopania. Długość ich ciała wynosi od 40 do 60 cm (bez ogona), a krótki, krzaczasty i wałkowaty ogon ma długość od 10 do 25 cm. Ich długie, grube dwuwarstwowe futro jest nieco szorstkie i może być barwy żółtawo-brązowe (zwykle matowe z płową bielą), brązowe, czerwonawo-brązowe, czarne lub będące mieszanką szarości i bieli.
Występowanie świstaka
Świstaki występują na północ od Meksyku i w Eurazji, od Alp Europejskich, przez północno-środkową Azję, Himalaje i północno-wschodnią Syberię po Półwysep Kamczatka. W epoce lodowcowej świstak zamieszkiwał rozległe obszary dzisiejszej Belgi po Siedmiogród w Rumunii. Gdy klimat się ocieplił, a lasy rozprzestrzeniały się wszędzie, ten lubiący otwarte tereny gryzoń ostał się tylko powyżej górnej granicy lasu w górach. W Polsce występują tylko w Tatrach powyżej piętra kosodrzewiny zwykle w piętrze hal tatrzańskich.
Środowisko gryzonia
Ssaki zamieszkują otwarte tereny, preferują górskie łąki i hale. Wszystkie żyją w wykopanych przez siebie norach, a większość gatunków górskich buduje nory pod głazami i na skalistych zboczach. Teren ten zapewnia ochronę przed drapieżnikami, takimi jak wilki oraz lisy. Skały i wielkie głazy służą również jako miejsca obserwacyjne, gdzie świstaki siedzą wyprostowane i wypatrują drapieżników na ziemi i w powietrzu. Zaniepokojone wydają ostry, przeszywający gwizd i uciekają do swoich nor, jeśli niebezpieczeństwo nadal się utrzymuje.
Właśnie od charakterystycznego świtu wywodzi się nazwa tego gryzonia. Świstaki są aktywne w ciągu dnia i są całkowicie roślinożerne. Na terenie polski występują tylko w Tatrach, żyją w koloniach liczących kilka lub kilkanaście osobników, dominuje nad nimi para rodzicielska. Zwierzeta są terytorialne i zazdrośnie bronią przed innymi swoich terenów.
Sen zimowy i rozród
Wszystkie świstaki hibernują i zapadają w sen zimowy, który trwa od końca września do początku kwietnia. Przesypia zimę w głębokich i długich kilkudziesięciu metrów norach, wyściełanych sianem i suchymi roślinami zbieranymi i znoszonymi do nor w jesieni. W czasie hibernacji spalają zapasy tłuszczu zgromadzony latem. Podczas snu obniża się tempo przemiany materii, a temperatura ciała obniża się z 37 do 8-10 st. C. Na wiosnę świstaki wychodzą z nor często nawet o połowę lżejsze. Zwierzeta łączą się w pary wkrótce po wyjściu z nory po śnie zimowym. Ciąża trwa około miesiąca, a w gnieździe w norze na świat przychodzi na ogół 4 lub 5 młodych, zwykle z początkiem czerwca. Większość świstaków rodzi młode co roku.
Ochrona świstaka w Tatrach
Dawniej na terenie Tatr namiętnie na świstaka polowano, uważając, że sadło świstacze miało właściwości lecznicze i pomagać na różne choroby. Aby zapobiec wytępieniu tego gatunku, już w II połowie XIX w. świstak w Tatrach Polskich podlegał ustawowej ochronie. Było to zasługą Maksymiliana Nowickiego i księdza Eugeniusza Janoty, dzięki ich działalności sejm galicyjski uchwalił w 1868 r. ustawę o ochronie kozicy i świstaka. Warto podkreślić, że była to jedna z pierwszych tego typu ustaw na świecie.
Nowicki razem z Janotą zorganizowali również pierwszą w Tatrach staż mającą na celu ochronę kozicy i świstaka.
Autor tekstu i fotografii świstaków:
Michał Jarząbek-Giewont
https://www.tatry-przewodnik.com.pl
Redakcja portalu patriotycznykrakow.pl dziękuje Panu Michałowi Jarząbkowi-Giewontowi
za przekazanie tekstu i fotografii
