W Filharmonii Krakowskiej sześciu laureatów XI edycji nagrody Świadek Historii dla województw małopolskiego i świętokrzyskiego odbierze 16 grudnia 2022 r. honorowe wyróżnienia z rąk zastępcy prezesa IPN dr. Mateusza Szpytmy.
W 2022 r. Kapituła Nagrody, której przewodniczy prezes IPN dr Karol Nawrocki, postanowiła nagrodzić cztery osoby oraz dwie instytucje, szczególnie zasłużone dla upamiętniania historii narodu polskiego w regionie oraz wspierające pion edukacyjny Instytutu w dziele edukacji historycznej na obszarze działania Oddziału IPN w Krakowie i Delegatury IPN w Kielcach.
Wstęp na uroczystość w Filharmonii tylko dla osób zaproszonych.
Laureaci XI edycji nagrody Świadek Historii
Krystian Brodacki (ur. 1937 r., Warszawa)
W wieku dwóch i pół roku został sierotą (ojciec zmarł od ran w 1939 r., matka została rozstrzelana przez Niemców za pomoc Polakowi żydowskiego pochodzenia). Absolwent Politechniki Krakowskiej i dziennikarstwa na Uniwersytecie Warszawskim. W latach 70. współredagował bezdebitowe pismo „U Progu”. W 1980 r. założył w redakcji „Przeglądu Technicznego” koło „Solidarności”.
Po transformacji ustrojowej publikował m.in. w „Czasie Krakowskim”, „Gazecie Polskiej” i „Niedzieli”, a przede wszystkim w „Tygodniku Solidarność”. Zanim powstał IPN przypominał czytelnikom ważne postaci oporu antykomunistycznego z kraju i emigracji. Z prof. Wojciechem Narębskim nagrał piosenki śpiewane w Armii Andersa. Działa w Polskim Stowarzyszeniu Jazzowym, jest autorem wielu publikacji nt. historii i gwiazd polskiego jazzu.
Marek Godlewski (ur. 1970 r., Jędrzejów)
Pracownik Urzędu Miejskiego w Jędrzejowie. Regionalista, pasjonat historii lokalnej. Dzięki jego zaangażowaniu upamiętniane są zapomniane osoby, których życie wpłynęło na bieg dziejów. Zainicjował tworzenie tablic poświęconych bohaterom bitew powstania styczniowego, stoczonych w okolicach Jędrzejowa. Organizuje żywe lekcje historii, prowadzi prelekcje dla młodzieży, aktywizując ją oraz nauczycieli.
Jest organizatorem uroczystości rocznicowych, podczas których opowiada o historii. Współpracuje z lokalnymi stacjami radiowymi i prasą. Podejmuje szereg inicjatyw, takich jak inwentaryzacja nekropolii, ustawienie obelisku na mogile pomordowanych w Miąsowej czy tablicy pamiątkowej w Nagłowicach. Prowadzi portal historyczny andreovia.pl o regionie, w którym mieszka.
Kpt. Stanisław Pazurkiewicz (ur. 1928 r., Kraków)
Urodził się w Krakowie jako syn Adeli i Stanisława Pazurkiewiczów. W czasie II wojny światowej pracował od 14. roku życia jako sprzedawca i goniec w sklepie w Sukiennicach. Mając 16 lat wstąpił w szeregi Armii Krajowej. Po złożeniu przysięgi przyjął pseudonim „Maks”. Ukończył kurs podoficerski i otrzymał stopień kaprala. Kierował sekcją, która miała w szeregach żołnierzy starszych od niego.
Po wojnie uczył się na trzyletnich kursach maturalnych dla dorosłych. W 1948 r. zaczął studiować architekturę na Politechnice Krakowskiej. 18 października 1949 r., będąc na drugim roku studiów, włączył się w działalność organizacji młodzieżowej „Suwerenność – Honor – Praca”. Po aresztowaniu przez funkcjonariuszy UB został osadzony w więzieniu przy pl. Inwalidów, a potem przy ul. Montelupich.
Przed komunistycznym Wojskowym Sądem Rejonowym w Krakowie został oskarżony o dążenie do obalenia ustroju komunistycznego oraz posiadanie broni. 23 grudnia 1949 r. skazano go na 10 lat więzienia. Wyrok odbywał w więzieniu w Tarnowie, a od 22 listopada 1951 r. w Rawiczu. Został zwolniony 27 grudnia 1954 r.
Był nadal inwigilowany przez UB/SB (sprawa kryptonim „Niepokorny”), nie pozwolono mu kontynuować studiów na Politechnice Krakowskiej. Uczył się w Technikum Budowlanym, a następnie podjął pracę jako asystent projektanta architekta, później jako projektant. Zespół, w którym pracował, projektował m.in. os. na Prądniku Czerwonym w Krakowie.
W latach 1977-1988 przewoził na trasie Kraków – Nowy Sącz prasę drukowaną poza cenzurą, w tym bezdebitowe pisma wydawane przez NSZZ „Solidarność”. W tym okresie był w stałym kontakcie z przyjaciółmi z więzienia w Rawiczu – Bogumiłem Studzińskim ze Zrzeszenia „Wolność i Niezawisłość”, późniejszym działaczem Ruchu Obrony Praw Człowieka i Obywatela oraz Henrykiem Ferencem z Polskiej Podziemnej Armii Niepodległościowców.
W 1981 r. został zwolniony z pracy za działalność w „Solidarności” i współorganizację strajku w biurze. Po stanie wojennym, nie będąc już pracownikiem, razem z kolegami reaktywował „Solidarność” w swojej dawnej firmie. Od 1989 r. należał do Światowego Związku Żołnierzy Armii Krajowej i Związku Więźniów Politycznych Okresu Stalinowskiego w Krakowie.
W ciągu lat został awansowany na kolejne stopnie oficerskie, obecnie jest kapitanem. W Związku Więźniów Politycznych Okresu Stalinowskiego pełnił m.in. funkcję wiceprezesa. Uczestniczył w zjazdach byłych więźniów w Rawiczu.
Dziś, ze względu na stan zdrowia, rzadko włącza się w działalność publiczną, natomiast we wcześniejszych latach był zaangażowany w działalność organizacji kombatanckich. Uczestniczył w spotkaniach z młodzieżą. Złożył relację dla Instytutu im. Pileckiego (w ramach projektu Świadkowie Epoki). Niezwykłym świadectwem wojennej działalności kpt. Pazurkiewicza są spisane własnoręcznie wspomnienia pt. „Dwa i pół roku mojego życia w latach od lipca 1942 do stycznia 1945 roku”.
Danuta Szegda-Pestka (ur. 1951 r., Workuta w ZSRS)
Sybiraczka urodzona w obozie podczas zesłania jej rodziny. Repatriowana w 1957 r. do Sandomierza. Zawodowo związana z Wyższą Szkołą Pedagogiczną w Częstochowie. Nauczycielka języka polskiego. Od 2007 r. redaktor naczelna miesięcznika „Nasza Jedlnia” poświęconego lokalnej kulturze i historii. Pomysłodawca i wykonawca projektów dotyczących upowszechniania lokalnej historii, a także konkursów, warsztatów i festynów.
Kieruje sandomierskim Kołem Sybiraków. Dokumentuje i upowszechnia ich losy oraz opiekuje się grobami. Tworzy „Biuletyn Informacyjny Sybiraków” i system wzajemnej pomocy, a także wsparcia. Jest inicjatorką i główną redaktorką albumu z archiwalnymi zdjęciami „Ślad w pamięci” oraz wielu innych wydawnictw. Jej pracę doceniło wiele instytucji, honorując ją odznaczeniami i nagrodami.
Fundacja Pobliskie Miejsca Pamięci Auschwitz-Birkenau (Brzeszcze)
Została powołana w 2013 r. w celu inwentaryzacji, ratowania przed zniszczeniem, konserwacji oraz zachowania do celów muzealnych artefaktów związanych z byłym niemieckim nazistowskim obozem koncentracyjnym i zagłady Auschwitz-Birkenau oraz z jego podobozami na terenach będących obecnie w rękach prywatnych. Fundacja prowadzi działalność wystawienniczą, wydawniczą, naukową, kulturalna oraz edukacyjną w zakresie Holokaustu, martyrologii, ludobójstwa i obozów koncentracyjnych. Wypożycza eksponaty i artefakty pochodzące z kolekcji prywatnych.
Organizuje spotkania, seminaria, konferencje, szkolenia i prelekcje. Podejmuje współpracę z organizacjami, osobami fizycznymi i prawnymi, prowadzącymi działalność zbieżną z jej celami, a także z władzami samorządowymi, rządowymi, organizacjami pozarządowymi i ośrodkami akademicko-badawczymi w Polsce i na świecie. Inicjuje i finansuje własne projekty, w tym we współpracy z Muzeum Auschwitz-Birkenau oraz innymi organizacjami i muzeami.
Wydaje i kolportuje broszury, foldery, plakaty, materiały audiowizualne, prowadzi strony internetowe. Urządza ścieżki i trasy edukacyjne w pobliskich miejscach pamięci związanych z byłym obozem koncentracyjnym, na terenach nie wchodzących w obszar Państwowego Muzeum Auschwitz-Birkenau w Oświęcimiu.
Zespół Szkół nr 2 im. Sybiraków w Nowym Sączu
Od wielu lat współpracuje z Oddziałem Związku Sybiraków w Nowym Sączu. W szkole stworzono Izbę Pamięci Sybiraków, w której zgromadzono dokumenty z czasów zesłań, pamiątki, publikacje. Patronat na izbą objęło Muzeum Okręgowe w Nowym Sączu. Każdego roku w tym miejscu Sybiracy spotykają się z uczniami.
Od 2001 r. uczniowie ZS nr 2 w Nowym Sączu biorą udział w Międzynarodowym Marszu Pamięci Zesłańców Sybiru w Białymstoku. Każda klasa pomaga w życiu codziennym jednemu z żyjących Sybiraków, młodzież opiekuje się także grobami zmarłych zesłańców. Szkoła współorganizowała odsłonięcie Obelisku Pamięci Sybiraków oraz nadanie imienia Sybiraków mostowi na Kamienicy.
Z inicjatywy szkoły i Sybiraków powstało pierwsze w Polsce Stowarzyszenie Pamięci Zesłanych na Sybir, a w 2011 r. odbył się I Ogólnopolski Zjazd Dyrektorów Szkół i Placówek oraz Prezesów Stowarzyszeń noszących imiona upamiętniające Zesłańców Sybiru.
Związek Sybiraków przekazał szkole pod opiekę swój sztandar. W ZS kilka sal lekcyjnych nosi imiona zmarłych Sybiraków sądeckich – prezentowane są tam ich biografie i zdjęcia. W 2021 r. szkoła zorganizowała I Rajd Rowerowy Pamięci Sybiraków z Nowego Sącza. Przeprowadza także konkursy wiedzy o patronie, międzyszkolny konkurs recytatorski poezji sybirackiej im. M. Jonkajtysa i nowosądecki Marsz Pamięci Sybiraków. Ponadto bierze udział w wielu patriotycznych inicjatywach, uczniowie startują w konkursach historycznych, a klasy mundurowe są obecne na uroczystościach rocznicowych.
Laureaci nagrody Świadek Historii z lat poprzednich
2012 – ks. Kardynał Franciszek Macharski, Stanisław Malara, Paweł Perchel, Adam Roliński, ppłk. Jerzy Wesołowski, Władysław Skalski (pośmiertnie)
2013 – Kazimierz Cholewa, Andrzej Jankowski, Józef Jarno, Anna Łakomiec, ks. Władysław Palmowski, Bogusław Sonik, Zofia Dubjelova (pośmiertnie)
2014 – Stanisław Handzlik, Małgorzata Janiec, Tadeusz Kowalczyk, Zbigniew Paliwoda, Andrzej Szkaradek, Pelagia Potocka (pośmiertnie)
2015 – Jan Banaśkiewicz, Michał Siwiec-Cielebon, Wojciech Grzeszek, Robert Mazur, Wacław Szacoń, Stanisław Szuro
2016 – Tadeusz Bieńkowicz, Jadwiga Duda, Wojciech Lubawski, Wojciech Narębski, Danuta Żbikowska, Stowarzyszenie Ochrony Dziedzictwa Narodowego w Kielcach
2017 – Stanisław M. Jankowski, Karol Tendera, Aleksandra Szemioth, Ryszard Majdzik, Zofia Wieczorek-Nowak, Środowisko Świętokrzyskich Zgrupowań Partyzanckich Armii Krajowej „Ponury” – „Nurt”
2018 – Wanda Półtawska, Amelia Dunin, Jerzy Bukowski, Antoni Wiatr, Józef Wieczorek, Wojciech Zapała
2019 – Adrienne Körmendy, Jolanta Kulińska, Urszula Oettingen, Janusz Baster, o. Jerzy Pająk OFMCap, Stowarzyszenie NZS 1980
2020 – dr Maria Żychowska, ppłk dr Janusz Kamocki „Mamut”, ppłk Janusz Sermanowicz „Dyzma”, Jacek Smagowicz, Jerzy Giza, Regionalna Dyrekcja Lasów Państwowych w Radomiu
2021 – Jerzy Basiaga, Andrzej Kostrzewski, Łukasz Łaganowski, Zbigniew Stanisław Siekański, Polskie Towarzystwo Historyczne Oddział w Nowym Sączu, Towarzystwo Przyjaciół Nowej Słupi
