„Szlakiem dzielnic”
Publikujemy teksty zamieszczane na przestrzeni lat w biuletynie informacyjnym Dzielnicy I. Artykuł wraz z całym numerem można również pobrać we wersji cyfrowej na naszej stronie lub stronie Dzielnicy I Stare Miasto. Dodatkowo redakcja pozwoliła sobie ubogacić materiał archiwalnymi zdjęciami. Zachęcamy do lektury!
DZIELNICA I STARE MISTO/MIEJSCE/PLAC ŚWIĘTEGO DUCHA
Autor: krakow.travel.pl
Plac Świętego Ducha nie jest – jak zwykło się niekiedy uważać – stosunkowo młodym, sięgającym lat dziewięćdziesiątych XIX w. założeniem urbanistycznym. Już bowiem na dość dokładnym Planie Kołłątajowskim (1785 r.) widoczna jest w tym miejscu niezabudowana przestrzeń. Plac ten ograniczała jednak od północy bryła kościoła Świętego Ducha, stojącego ukosem do ul. Szpitalnej – mniej więcej w miejscu dzisiejszego zieleńca. Kościół Świętego Ducha połączony był z klasztorem, mieszczącym kiedyś szpital prowadzony przez kanoników Ducha Świętego de Saxia, zwanych duchakami. Ten wartościowy kompleks średniowiecznych zabudowań wyburzono decyzją Rady Miasta w latach 1892–1893 pod zabudowę przyszłego teatru miejskiego. Stało się tak pomimo protestów wielu luminarzy krakowskiej nauki i kultury, z malarzem Janem Matejką na czele.
Na szczęście ostał się stojący nieco głębiej, bliżej Plant, gotycki kościół Świętego Krzyża, wzniesiony w XIV w. W połowie XV w. dostawiono do niego masywną frontową wieżę. Osobliwością tego kościoła jest niespotykane zróżnicowanie sklepień. I tak nawę wsparto na centralnym filarze rzadko spotykanego sklepienia palmowego, w prezbiterium zastosowano sklepienie sieciowe, a w kaplicy św. Andrzeja – gwiaździste. Zachowało się ponadto kilka portali gotyckich oraz bogate, sięgające XV w. wyposażenie.
Niewiele brakowało, a Kraków utraciłby bezpowrotnie kameralny plac Świętego Ducha, bowiem w roku 1904 ogłoszono konkurs na projekt nowego ratusza, który miał stanąć właśnie tu. Jego uczestnicy nie przejęli się specjalnie kontekstem historycznym ani specyficzną wiekową zabudową w obrębie Plant, toteż nadesłanym pracom wytykano wszechobecne podobno „tendencje kosmopolityczne”. Jak pisał historyk i kronikarz miasta Klemens Bąkowski, większość ocenianych projektów może się również nadawać do pałacu municypalnego w Nicei, jak i dla siedziby rządu w Pretorii i Bukareszcie. Konkurs okazał się – na szczęście – wielkim fiaskiem.
Bokiem do placu, przy ul. Szpitalnej 19, stoi tzw. Dom pod Krzyżem, kryjący zręby średniowiecznego szpitala i kaplicy pod wezwaniem św. Rocha. W XVIII w. urządzono tu przytułek dla ubogich. Z tamtego okresu pochodzi zapewne konstrukcja łamanego dachu polskiego w typie krakowskim (czyli z dwoma połaciami dachowymi). Dom pod Krzyżem, wykupiony u progu XX w. przez Radę Miasta, przekazany został w roku 1917 Związkowi Artystów Polskich. Po przenosinach artystów do nowego gmachu przy ul. Łobzowskiej (1935 r.), przejęło go Muzeum Historyczne Miasta Krakowa. Od roku 1969 działa tu jego Oddział Teatralny.
Tekst: Za: www.krakow.travel.pl
Fotografie: NAC
Zachęcamy do zapoznania się również z wersją cyfrową artykułu oraz całym numerem, który można pobrać ze strony Dzielnicy I Stare Miasto lub poniżej.
