W najbliższą sobotę, 10 lutego, przypada 75. rocznica śmierci prof. Feliksa Konecznego. Fundacja Kwartalnika Wyklęci oraz Księgarnia Miles zapraszają do wspólnego złożenia kwiatów oraz modlitwy przy odnowionym nagrobku rodziny Konecznych na Cmentarzu Salwatorskim w Krakowie. Bądźmy razem w ten dzień, by okazać wdzięczność Panu Bogu za dar intelektu i życia Profesora dla naszego Narodu oraz prosić za duszę śp. Feliksa Konecznego i jego bliskich. Złożenie kwiatów i modlitwa o godzinie 11:00
Feliks Koneczny – to profesor, historyk, historiozof, twórca teorii pluralizmu cywilizacyjnego, publicysta. Pochodził z polskiej rodziny, osiadłej na Morawach, za czasów panowania Jana III Sobieskiego. Około 1840 r. Józef Koneczny – ojciec Feliksa, zamieszkał w Krakowie, gdzie rozpoczął studia na Uniwersytecie Jagiellońskim. Został jednak usunięty przez władze zaborcze austriackie z uczelni za działalność niepodległościową (wziął bowiem udział w powstaniu krakowskim). Nie mogąc się uczyć, podjął pracę na kolei. Ożenił się najpierw z Józefą Braza – matką Feliksa a po jej śmierci z Heleną Nowakowską, która wychowywała jego dziecka.
Feliks Koneczny urodził się 1 listopada 1862 r. w budynku przy Rynku Kleparskim 17. W 1873 r. rozpoczął naukę w Gimnazjum św. Anny w Krakowie (obecnie I Liceum Ogólnokształcące im. Bartłomieja Nowodworskiego). Po trzech latach opuścił szkołę z powodu otrzymania trzech ocen niedostatecznych (z łaciny, greki, historii) i przeniósł się do Gimnazjum św. Jacka, gdzie powtórzył klasę czwartą. Z czasem – jako młodzieńca – dopadła go depresja. Wagarował i uciekał z domu, miał problemy z nauką. Maturę zdał za drugim razem we wrześniu 1883 r.
W tym samym roku podjął studia historyczne na Wydziale Filozoficznym Uniwersytetu Jagiellońskiego. Wybitni badacze: Stanisław Smolka, Anatol Lewicki, Bolesław Ulanowski a szczególnie Wincenty Zakrzewski wpłynęli zarówno na warsztat, jak również na zakres i tematykę badań przyszłego historyka. Koneczny uczęszczał także na wykłady z historii prawa u Michała Bobrzyńskiego, z pedagogiki u Teofila Ziemby, geografii u Franciszka Czernego-Schwarzenberga, z geologii u Władysława Szajnochy, z antropologii u Izydora Kopernickiego. Formacja filozoficzna przebiegła u Maurycego Straszewskiego oraz u księdza Stefana Pawlickiego.
Duży wpływ na Feliksa miał także Stanisław Tarnowski (wykładowca literatury polskiej), na którego wykłady, seminaria i konwersatoria uczęszczał przez cały okres trwania studiów. Ukończył je w 1888 r. obroną pracy doktorskiej w 1888 r. (tak wtedy kończono studia) przedkładając rozprawę pt. Najdawniejsze stosunki Inflant z Polską do 1393 r. Po studiach pracę badawczą kontynuował u Stanisłąwa Smolki, Z końcem 1889 r. udał się do Rzymu, gdzie w ramach ekspedycji naukowej zorganizowanej przez profesorów: Stanisława Smolkę i Wincentego Zakrzewskiego, uczestniczył w badaniach dokumentów archiwum watykańskiego.
Po przyjeździe do Polski, dzięki wsparciu Stanisława Smolki podjął Koneczny pracę urzędnika kancelaryjnego a potem adiunkta w Akademii Umiejętności. Swoje obowiązki wykonywał do 1897 r. Dzięki dyrektorowi Karolowi Estreicherowi otrzymał pracę w Bibliotece Jagiellońskiej. Z czasem objął stanowisko kierownika działu rękopisów. To zapewniło mu stabilizację finansową i pozwoliło na podjęcie działań edukacyjnych, takich jak: odczyty, wykłady oraz publicystyka w ramach Towarzystwa Szkoły Ludowej, działającego na terenach Galicji oraz Śląska. Już za czasów studenckich realizował tę działalność edukacyjną. Pracował także w Klubie Słowiańskim, powstałym jako przeciwwaga dla ruchu neoslawistycznego, popieranego przez władze carskiej Rosji. W latach 1905-1914 Koneczny był redaktorem naczelnym miesięcznika “Świat Słowiański”. W lecie 1914 r. został współpracownikiem “Głosu narodu” . W czasie I wojny na skutek rozkazu austriackiego komendanta Twierdzy Kraków, był zmuszony przez pewien czas mieszkać z rodziną na Morawach.
W 1917 r. wydał niezwykle ważną publikację Dzieje Rosji. W październiku 1919 r. podjął pracę na stanowisku zastępcy profesora, na Uniwersytecie Stefana Batorego w Wilnie. Mając spory dorobek naukowy, rozpoczął starania o habilitację, którą uzyskał w 1920 r. w oparciu o wspomniane wcześniej Dzieje Rosji. W tym samym roku otrzymał także nominację na profesora nadzwyczajnego, a w październiku 1922 r. został profesorem zwyczajnym. Następnie objął katedrę historii Europy Wschodniej na Uniwersytecie w Wilnie.
W 1929 r. Koneczny powrócił do Krakowa, zamieszkał na Salwatorze, przy ul. św. Bronisławy 18. Jako profesor na emeryturze prowadził życie badacza – publicysty. W latach trzydziestych skupił się szczególnie na filozofii dziejów, etyce oraz zagadnieniach religijnych. W 30. latach ubiegłego wieku powstały fundamentalne prace Konecznego – fundamentalne dla nauki o cywilizacji jak: “O wielości cywilizacji” (1935) oraz “Rozwój moralności” (1938). W 1935 r. zmarła żona Konecznego Marcela.
Czasy II wojny światowej, to okres intensywnej pracy naukowej, również konspiracyjnej. Koneczny podzielił tragiczny los współrodaków, stracił dwóch synów i synową: Stanisława, który został zamordowany w Brandenburgu nad Hawelą, w październiku 1944 r. oraz Czesława (sędziego Sądu Najwyższego) i jego żonę Marię, zabitych w sierpniu 1944 r. w czasie Powstania Warszawskiego. Pozostała mu córka Bronisława oraz wnukowie Jacek i Wiesław. W czasie wojny Koneczny napisał książkę pt. “Prawa dziejowe”.
Po wojnie, bezskutecznie starał się o pracę na Uniwersytecie Jagiellońskim. Został zarejestrowany przez dziekana i na tej podstawie otrzymywał pobory, od lutego 1945 do października 1947. Aby móc utrzymać dwóch wnuków pisał artykuły do tygodnika “Niedziela” oraz “Tygodnika Warszawskiego”. Zmarł 10 lutego 1949 r. mając 87 lat. Jego szczątki spoczywają na Cmentarzu Salwatorskim w Krakowie.
Wiele książek Konecznego zostało wydanych w Londynie dzięki staraniom Jędrzeja Giertycha oraz Towarzystwa im. Romana Dmowskiego. Należały do nich: O wielości cywilizacji (1962), Cywilizacja bizantyńska (1973), Cywilizacja żydowska (1974), O ład w historii (1977), Państwo i prawo w cywilizacji łacińskiej (1981) i Prawa dziejowe (1982).
W czasach PRL-u, Koneczny był naukowcem zapomnianym i niedocenianym. Określany był idiotycznym i ideologicznym epitetem reakcyjny. To samo słowo można znaleźć na plakacie Włodzimierza Zakrzewskiego pt. “Olbrzym i zapluty karzeł reakcji”, odnoszącym się negatywnie do żołnierzy AK. Warto w tym miejscu wziąć sobie do serca słowa Pawła Jasienicy i nie powtarzać błędu, o którym pisał odnosząc się do pracy twórczej Konecznego: „…krajowe losy dorobku profesora stanowią wcale niezłą ilustrację o umiejętności będącej specialite de la maison Polaków. Mówię o nieprawdopodobnym zamiłowaniu do marnotrawstwa, o nałogowym lekceważeniu własnego dorobku kulturalnego” .
Na szczęście, po 1989 r. znaleźli się badacze, którzy podjęli trud analizy wyników pracy Konecznego. Jedną z pierwszych publikacji była praca Jana Skoczyńskiego „Idee historiozoficzne Feliksa Konecznego“, w której autor syntetycznie ujął najważniejsze elementy nauki o cywilizacji Konecznego z odpowiednim filozoficznym komentarzem. Skoczyński ponownie omówił myśl krakowskiego badacza w książce „Koneczny. Teoria cywilizacji“. Publikacja „Feliks Koneczny dzisiaj“ to zbiór artykułów autorstwa badaczy wielu ośrodków naukowych w Polsce, którzy skoncentrowali się wokół czterech podstawowych zagadnień: 1. Historia i metoda, 2. Problematyka cywilizacji, 3. Bizancjum, Ruś i Rosja oraz 4. Etyka, prawo, ekonomia i sztuka. Publikacja ta, składająca się z dwudziestu pięciu artykułów, uwidoczniła szeroki zakres badań Konecznego.
Leszek Gawor w pracy „O wielości cywilizacji. Filozofia społeczna Feliksa Konecznego“, zaprezentował w sposób całościowy filozofię społeczną krakowskiego badacza. Dokonał tego opracowując aksjologiczne podstawy więzi życia społecznego, ukazując czynniki różnicujące ludzkość na odmienne cywilizacje oraz rysując proces rozwoju niższych form życia społecznego ku wyższym, z określeniem przyczyn takiego stanu rzeczy. Leszek Gawor w późniejszych publikacjach „Szkice o cywilizacji“ i „W poszukiwaniu rozumienia bytu społecznego człowieka“. W książce „Filozofia polska końca XIX wieku i w XX stuleciu“ Gawor prezentowal koncepcję Konecznego pośród innych koncepcji polskich myślicieli między innymi Ludwika Gumplowicza, Leona Winiarskiego, Antoniego Chołoniewskiego, Erazma Majewskiego, Floriana Znanieckiego, Walerego Goetla, Juliana Aleksandrowicza, czy Henryka Skolimowskiego, Ważną publikacją na temat teorii cywilizacyjnej Konecznego jest praca Roberta Piotrowskiego, pt. „Problem filozoficzny ładu społecznego a porównawcza nauka o cywilizacjach“, która stanowi próbę opisu podstaw filozoficznych cywilizacji i konfrontacji z poglądami innych badaczy problematyki.
Sonia Bukowska poświęciła Konecznemu książkę „Filozofia polska wobec problemu cywilizacji. Teoria Feliksa Konecznego“. Zawarła w niej opis metody naukowej Konecznego, jego koncepcję rozwoju cywilizacji, typologię cywilizacji oraz stosunek praw cywilizacji do nauki o cywilizacji. Na gruncie socjologii i cybernetyki społecznej, poglądy cywilizacyjne badacza z Krakowa zostały opracowane przez Józefa Kosseckiego i opisane w książce „Podstawy nowoczesnej nauki porównawczej o cywilizacjach. Socjologia porównawcza cywilizacji“. W późniejszej publikacji „Naukowe podstawy nacjokratyzmu“, Józef Kossecki powiązał myśl Konecznego z dorobkiem Leona Pietrażyckiego, Henryka Piętki oraz Mariana Mazura – twórcy polskiej szkoły cybernetycznej. Godną uwagi pozycją jest publikacja Anny Frątczak „Feliks Koneczny o państwie i wartościach“, w której autorka oprócz omówienia metody badawczej Konecznego, opisała rozwój i warunki trwania cywilizacji. Pochyliła się także nad problematyką relacji między państwem a narodem oraz poruszyła zagadnienie konserwatyzmu w poglądach Konecznego. Ostatnią część publikacji przeznaczyła na omówienie jego koncepcji, dotyczącej systemu wartości oraz społeczeństwa katolickiego.
Ryszard Polak napisał książkę „Cywilizacje a moralność w myśli Feliksa Konecznego“, którą poświęcił omówieniu poglądów etycznych badacza i jego inspiracji, w tej sferze badań oraz problem moralności wobec życia zbiorowego. W środowisku filozoficznym KUL-u dorobek Konecznego obecny jest w pracach Mieczysława A. Krąpca dotyczących życia społecznego, na przykład w publikacji „Suwerenność – czyja?“ Opracowania teorii Konecznego podjęli się także Henryk Kiereś między innymi w publikacji „Człowiek i cywilizacja“, Paweł Skrzydlewski w książkach: „Polityka w cywilizacji łacińskiej“, czy „Wolność człowieka w cywilizacji łacińskiej w ujęciu Feliksa Konecznego“. Warto wymienić jeszcze publikacje: Andrzeja Bokieja, „Cywilizacja łacińska Studium na podstawie dorobku historiozoficznego Feliksa Konecznego“, Piotra Grabowca „Model społeczeństwa obywatelskiego w historiozofii Feliksa Konecznego“, Piotra Bezata „Teoria cywilizacji Feliksa Konecznego“ czy „Poglądy polityczno-prawne Feliksa Konecznego“, Ireneusza Białkowskiego „Idea ścierania się cywilizacji według Feliksa Koniecznego a bezpieczeństwo współczesnej Europy“, Wojciecha Szurgota „Prawo, jako fundament cywilizacji łacińskiej w myśli Feliksa Koniecznego“. W ramach projektu Polska Filozofia Chrześcijańska XX wieku jeden z jej tomów został poświęcony Feliksowi Konecznemu. Tematykę narodu w myśli Konecznego podjął Mariusz Jabłoński w pracy doktorskiej ” Logos a etos narodu w myśli Feliksa Konecznego a kontekst współczesny” z 2020 r.
Niezwykle ważną rolę w propagowaniu myśli Feliksa Konecznego odgrywa działalność p. Kajetana Rajskiego, prezesa zarządu Fundacji Kwartalnika „Wyklęci” opiekuna i wydawcy serii „Dzieł zebranych” Feliksa Konecznego. Ta monumentalna praca ma liczyć docelowo 26 tomów.
Opracowanie Mariusz Jabłoński
