Początki chrześcijaństwa na terenach Polski, związane są najprawdopodobniej z działalnością braci, świętych Metodego i Cyryla, nazwanych Braćmi Sołuńskimi. Sołuń to nazwa w języku starocerkiewno-słowiańskim greckich Salonik, prowadzących w drugiej połowie IX w. misję ewangelizacyjną między innymi na terenach Państwa Wielkomorawskiego. Z “Żywotu św. Metodego” dowiadujemy się o tym, że istniał konflikt pomiędzy Świętopełkiem, władcą Państwa Wielkomorawskiego, gdzie zaczęło dominować chrześcijaństwo, a księciem plemienia (plemion) Wiślan. Plemię to na przełomie wieków VIII i IX zajmowało grody – warownię nad górną Wisłą (stąd ich nazwa) i sąsiadowało z Wielkimi Morawami.
Dowiadujemy się także, że: “
„Był zaś w nim [Metodym] także dar proroczy, tak że spełniało się wiele przepowiedni jego, z których jedną lub dwie opowiemy. Książę pogański, silny bardzo, siedzący w Wiślech (Wislicy?), urągał wielce chrześcijanom i krzywdy im wyrządzał. Posławszy zaś do niego, [kazał mu] powiedzieć [Metody]: Dobrze będzie dla ciebie synu ochrzcić się z własnej woli na swojej ziemi, abyś nie był przymusem ochrzczony na ziemi cudzej, i będziesz mnie [wtedy] wspominał. I tak też się stało…”.
O plemieniu Wiślan pierwszą wzmiankę można odnaleźć w księdze pt. “Geograf Bawarski” – spisie ludów zamieszkujących na wschód od państwa Franków. Jego pierwotną wersję sporządzono około 830 r., ponad dekadę od śmierci cesarza Karola Wielkiego. W kolejnych wydaniach pojawiło się uzupełnienie w postaci informacji o plemieniu Wiślan. Badacze określenie ludu “Uuislane” przypisali właśnie Wiślanom. Podczas ekspansji Państwa Wielkomorawskiego, na tereny plemion zostali wysłani misjonarze, którzy mieli chrzcić ludność miejscową w obrządku słowiańskim. Na początku X w. tereny te przeszły pod panowanie czeskiej dynastii Przemyślidów. W Katalogu Biskupów Krakowskich z 1266 r. wymienieni są Prohor i Prokulf, prawdopodobnie biskupi misyjni, którzy sprawowali swoje funkcje przed ustanowieniem łacińskiego biskupstwa krakowskiego w 1000 r. Według koncepcji Karola Potkańskiego dwaj wspomniani biskupi mogli być obrządku słowiańskiego.
Po upadku państwa Wiślan silnym ośrodkiem państwotwórczym stało się księstwo Polan. Jego władca Mieszko I (922–992), to faktyczny twórca państwowości polskiej. Pierwsza wzmianka o nim pochodzi z kroniki Widukinda z Korbei: „Komes Gero […] księcia Mieszka, którego władzy podlegali Słowianie, zwani Licikaviki, dwukrotnie pokonał, zabił jego brata, wielki łup od niego wycisnął”. Mieszko prowadził liczne bitwy to z możnowładcami niemieckimi, to Słowianami zachodnimi. W 965 r. zawarł sojusz z chrześcijańskim księciem Czech Bolesławem I Srogim przeciwko Słowianom połabskim Wieletom, potwierdzeniem którego był między innymi jego ślub z Dobrawą, córką Bolesława.
Dzięki niej władca Polan przyjął chrzest w 966 r. prawdopodobnie w Wielką Sobotę – zgodnie z ówczesnym zwyczajem – która wtedy przypadała na dzień 14 kwietnia. Znaleziska archeologiczne sugerują, że Mieszko mógł zostać ochrzczony na Ostrowie Lednickim koło Gniezna. Za tym miejscem przemawia okazała kaplica i baptysterium, którą odnaleźli archeolodzy. Pojawiają się jednak koncepcje, mówiące o tym, że chrzest mógł mieć miejsce w Gnieźnie, jako najważniejszym grodzie w księstwie, czy w też w Poznaniu, gdzie swoją siedzibę miał biskup misyjny Jordan. Z księciem ochrzczony został jego dwór.
„Znakomity książę Polan, Mieszko w czeskiej krainie pojął za żonę […] Dobrawę […]. Owa wyznawczyni Chrystusa widząc swego małżonka pogrążonego w wielorakich błędach pogańskich zastanawiała się usilnie nad tym, w jaki sposób mogłaby [małżonka] pozyskać dla swej wiary. […] Kiedy […] nadszedł okres wielkiego postu i Dobrawa starała się złożyć Bogu dobrowolną ofiarę przez wstrzymanie się od jedzenia mięsa i umartwianie swego ciała, jej małżonek namawiał ją […] do złamania postanowienia. Ona zaś zgodziła się na to w tym celu, by z kolei móc łatwiej zyskać u niego posłuch w innych sprawach. […] I wysłuchał jej miłościwy Stwórca. Jego nieskończona łaska sprawiła, że ten, który Go tak srogo prześladował [małżonek] pokajał się […] i chrztem świętym zmył plamę grzechu pierworodnego. I natychmiast w ślad za głową i swoim umiłowanym władcą poszły ułomne dotąd członki spośród ludu i szatą godową przyodziane w poczet synów Chrystusowych zostały zaliczone” (Thietmar, Kronika).
Przyjęcie chrztu przez Mieszka I było decyzją niezwykle ważną w kontekście dziejów Polski. Przodkowie nasi zostali wprowadzeni w świat nowej cywilizacji, w świat państw europejskich. Oprócz funkcji religijnej chrześcijaństwo spełniało funkcję społeczną, kulturotwórczą i cywilizacyjną, polityczną. Do kraju Mieszka zaczęli przybywać duchowni, którzy tworzyli administrację państwa. Wraz z ich przybyciem pojawiły się: piśmiennictwo, style architektoniczne, trendy w malarstwie i rzeźbie, zaczęło rozwijać się przy klasztorach rzemiosło, rolnictwo, hodowla, browarnictwo. Klasztory prowadziły szpitale, które spełniały także funkcje przytułku. Opieka na chorymi oraz ubogimi była wpisana w reguły wielu zakonów, jako wyraz miłosierdzia skierowanego do potrzebujących.
Kościół wprowadził własny kalendarz z rokiem liturgicznym, który połączony został z rocznym cyklem przyrody, wyznaczając porządek świąt oraz zwyczajów z nimi związanych. Niektóre zwyczaje pogańskie zyskały nowe znaczenie. W sferze moralnej wprowadzał zasady oparte na Piśmie świętym: w tym dążył do rozpowszechnienia modelu trwałego małżeństwa monogamicznego, zniesienia obowiązku zemsty rodowej i przeniesienia jej do zakresu działalności państwa, walkę z niewolnictwem, wprowadzał szacunek dla własności prywatnej, zachęcał do okazywania miłosierdzia potrzebującym, Jednym z ważniejszych działań społecznych Kościoła było propagowanie etyki w życiu prywatnym jak i publicznym. W tym ostatnim przypadku władca, czy każdy sprawujący jakąś władzę nad innymi zobowiązany był do stosowania zasad moralnych. Szczególnie wyraźnie widać to na przykładzie konfliktu króla Bolesława Śmiałego z biskupem krakowskim Stanisławem).
Państwo Polskie zyskało swoją niezależność wraz z przyjęciem korony przez Bolesława Chrobrego w grudniu 1024 r. lub w kwietniu 1025 r.
Opracowanie Mariusz Jabłoński
