W kolejnym odcinku cyklu #krakowheritage przybliżamy postać projektanta i historię pierwszego właściciela willi przy ul. Straszewskiego 1 przy Plantach, znanej również jako pałacyk Straszewskich.
Neorenesansowa willa mieszcząca się przy ul. Straszewskiego 1 została wybudowana w latach 1886–1888 na zlecenie Maurycego Straszewskiego, który był też jej pierwszym właścicielem. W 1904 roku, na zlecenie nowego właściciela hr. Karola Beliny Brzozowskiego, dobudowane zostało drugie piętro, a w 1914 roku przebudowano układ wnętrz z częściową nadbudową pietra. W 1937 roku na zlecenie hr. Józefiny z Brzozowskich Potockiej przebudowano piętro willi według projektu architekta Stanisława Żeleńskiego.
Przybliżamy historię pierwszego właściciela willi ‒ Maurycego Straszewskiego oraz architekta, który zaprojektował pałacyk – Tadeusza Stryjeńskiego.
Maurycy Straszewski herbu Radwan (ur. 22 września 1848 r. w Lutoryżu, zm. 27 lutego 1921 r. w Krakowie), ps. Polonus ‒ filozof, historyk filozofii, podróżnik, profesor Uniwersytetu Jagiellońskiego, polityk i poseł do austriackiej Rady Państwa.
Po ukończeniu w 1866 roku gimnazjum w Rzeszowie, studiował filozofię i matematykę na uniwersytetach w Pradze i Wiedniu, gdzie uzyskał tytuł doktora. Studia uzupełniał na uniwersytecie w Zurychu, a także na uniwersytecie w Getyndze. Habilitował się w 1872 roku na Uniwersytecie Jagiellońskim. Od 1873 prowadził tu wykłady zatytułowane „Psychologia na podstawie fizjologicznej oparta”.
W 1875 roku jako docent prywatny przejął po Józefie Kremerze katedrę filozofii na UJ. Prowadził też Koło Filozoficzne. W latach 1878-1910 kierował katedrą filozofii i pedagogiki na UJ ‒ najpierw jako profesor nadzwyczajny (1878-1884), a potem jako profesor zwyczajny historii filozofii (1884-1910). W latach 1900-1910 prowadził Seminarium Filozoficzne UJ – jako odrębną instytucję naukową w ramach uczelni. Był także członkiem komisji egzaminacyjnej dla kandydatów stanu nauczycielskiego w zawodzie szkół realnych i gimnazjalnych PAU przygotowującej reformę krakowskich szkół średnich.
W latach 1890-1891 był dziekanem Wydziału Filozoficznego UJ. Był także redaktorem działu filozoficznego i autorem haseł wydawanej w Warszawie „Wielkiej Encyklopedii Powszechnej Ilustrowanej” (1900-1914), a także uczestniczył w przygotowaniu „Encyklopedii Wychowawczej” (1904). W 1909 roku założył Towarzystwo Filozoficzne w Krakowie, którego był pierwszym prezesem. W 1910 przeszedł na emeryturę. W wolnej Polsce, w latach 1919-1921, był profesorem filozofii na Katolickim Uniwersytecie Lubelskim, pełniąc również funkcję dziekana Wydziału Humanistycznego KUL.
Maurycy Straszewski był politycznie związany z konserwatystami krakowskimi. W latach 1879-1890 pełnił funkcję radnego Miasta Krakowa. Był też członkiem komisji plantacyjnej oraz kuratorem plant miejskich, których powstanie zainicjował jego wuj Florian Straszewski. Podczas Wielkiej Wojny 1914-1918 działał w strukturach Naczelnego Komitetu Narodowego, popierając koncepcję rozwiązania sprawy polskiej przez Austro-Węgry. Po 1918 wycofał się z aktywnego życia politycznego.
Tadeusz Stryjeński (ur. 29 sierpnia 1849 r. w Carouge koło Genewy w Szwajcarii, zm. 3 czerwca 1943 r. w Krakowie) – polski architekt tworzący m.in. w stylu secesji, konserwator zabytków, przedsiębiorca budowlany.
W latach 1868–1872 studiował architekturę na politechnice w Zurychu u Gottfrieda Sempera, w 1877 uzupełnił studia w École des Beaux-Arts w Paryżu. W latach 1874–1877 pracował jako architekt rządowy w Limie w Peru.
W 1879 otworzył w Krakowie własną firmę projektowo-budowlaną. Był członkiem Komisji Historii Sztuki Akademii Umiejętności. W latach 1906–1910 był dyrektorem Muzeum Techniczno-Przemysłowego. W 1913 wraz z Franciszkiem Mączyńskim zaprojektował dla niego nową siedzibę przy ul. Smoleńsk 9.
Jako pierwszy architekt w Polsce stosował konstrukcje żelbetowe. Jego dziełami są: pałacyk Straszewskich przy ul. Straszewskiego 1, willa „Pod Stańczykiem” przy ul. Batorego 12 z lat 1882–1883, pałac Wołodkowiczów przy ul. Lubicz 4, Schronisko Fundacji im. Aleksandra Lubomirskiego przy ul. Rakowickiej 27 (obecnie Uniwersytet Ekonomiczny) – wspólnie z Władysławem Ekielskim, gmach Powiatowej Kasy Oszczędności przy ul. Pijarskiej 1, budynek Izby Przemysłowo-Handlowej znany jako dom „Pod Globusem” ul. Długa 1 (wraz z Franciszkiem Mączyńskim). Przebudował też fasadę budynku Teatru Starego (1904–1906) i zaprojektował Bazar Polski znany obecnie jako Pałac Prasy przy ul. Wielopole 1, a także kościół i klasztor karmelitanek bosych przy ul. Łobzowskiej 40. W 1882 roku odrestaurował Willę Decjusza oraz zaprojektował stolarkę i meble do gmachu Collegium Novum UJ. Wraz z rodziną zamieszkiwał w zaprojektowanej przez siebie neorenesansowej willi „Pod Stańczykiem”, przy ul. Batorego 12 w Krakowie.
W latach 1889-1891 prowadził prace konserwatorskie w kościele pw. św. Krzyża oraz w kościele Mariackim, gdzie w dowód wdzięczności za poniesiony trud przy prawym wyjściu z prezbiterium kościoła na plac Mariacki wykonano rzeźbioną głowę Stryjeńskiego na podstawie rysunku Jana Matejki. Był jednym z projektantów i współtwórcą planów Wielkiego Krakowa (w 1910 roku). Był również członkiem Towarzystwa Przyjaciół Sztuk Pięknych w Krakowie.
Poza Krakowem Tadeusz Stryjeński zapisał się także m.in. w historii Żywca, gdzie przebudował pałac Habsburgów, oraz Suchej Beskidzkiej ‒ dwukrotnie uczestnicząc w odbudowie renesansowego Zamku Suskiego. Do dziś obiekt ten jest nazywany Małym Wawelem, a w latach 70. i 80. planowano nawet założyć tam filię Państwowych Zbiorów Sztuki na Wawelu.
Opisy przygotowano w oparciu o dostępne źródła historyczne oraz rys historyczny zawarty w programie prac konserwatorskich.
W cyklu #krakowheritage, którego wszystkie odcinki można znaleźć tutaj, prezentujemy krakowskie zabytki odnowione przy wsparciu miasta. Zachęcamy do spacerów szlakiem krakowskich renowacji i poznawania lub okrywania na nowo najpiękniejszych obiektów, a także oznaczania ich hasztagiem #krakowheritage – wspólnie pokażmy, że jesteśmy dumni z efektów opieki nad zabytkami naszego miasta.
Efekt prac konserwatorskich Autor: Wydział Kultury i Dziedzictwa Narodowego UMK. Fot: UMK.
