Garbary…. a cóż to za miejsce? Odpowiedź możemy znaleźć w artykule na temat wystawy Muzeum Krakowa z 2019 roku opisującej dzieje tej ciekawej części obecnego starego miasta.
“Szlakiem dzielnic”
Publikujemy teksty zamieszczane na przestrzeni lat w biuletynie informacyjnym Dzielnicy I. Artykuł wraz z całym numerem można również pobrać we wersji cyfrowej na naszej stronie lub stronie Dzielnicy I Stare Miasto. Dodatkowo redakcja pozwoliła sobie ubogacić materiał archiwalnymi zdjęciami. Zachęcamy do lektury!
DZIELNICA I STARE MIASTO/MIEJSCE/GARBARY
Autor: dr Walery Bubień
Garbary przez wieki były ważnym dla Krakowa i Małopolski ośrodkiem przemysłowym. To położone na północny zachód od miejskich murów przedmieście największy rozkwit przeżywało na przełomie średniowiecza i czasów nowożytnych. Było najliczniej zamieszkałą i najlepiej rozwiniętą gospodarczo podkrakowską jurydyką miejską, a jej mieszkańców charakteryzował wysoki stopień specjalizacji zawodowej. Swoją nazwę zawdzięczało osiedlającym się tutaj garbarzom.
Prezentowana w Domu Zwierzynieckim wystawa składa się z dwóch części. Pierwsza, zatytułowana Przedmieście, dotyczy powstania Garbar, ich rozwoju i funkcjonowania cechów rzemieślniczych, których działalność zależała od przepływającej przez jurydykę Młynówki Królewskiej. Poruszane jej wodami młyny – Dolny, Górny i Dębny – napędzały gospodarczy rozwój przedmieścia i Krakowa.
Garbary miały własny ratusz. Jego budynek przy ul. Karmelickiej 12 zachował się do dziś. Na wystawie przedstawione zostaną oryginały kopie dokumentów, które poświadczają funkcjonowanie w tym miejscu urzędu wójtowsko-ławniczego. Cyfrowa rekonstrukcja przedmieścia, przygotowana przez muzealną Sekcję Wizualizacji Cyfrowej, ukaże Garbary z połowy XVII w., tuż przed ich zniszczeniem przez wojska szwedzkie w 1655 roku.
Niemym świadkiem historii są obiekty archeologiczne wydobyte na terenie Garbar. Na ekspozycji zostaną przedstawione: przywileje królewskie dla garbarzy, cechowe buzdygany, wota, wilkomy, a także wyroby garbarskich rzemieślników, np. garnki i kafle.
W następnej odsłonie pokazane zostanie życie religijne mieszkańców Garbar i świątynie na tym terenie. Zaprezentowane zostaną m.in. dokumenty fundacyjne i księgi związanego kościołem Karmelitów na Piasku Bractwa Matki Boskiej Szkaplerznej oraz dewocjonalia z klasztoru Kapucynów.
Druga część ekspozycji, Dzielnica, obejmuje okres od początku XIX w. do współczesności. Zostaną tu przedstawione zmiany urbanistyczne i społeczne, które nastąpiły po włączeniu przedmieścia w 1800 r. do Krakowa i jego przekształceniu w miejską dzielnicę, występującą odtąd pod nazwą Piasek. Po włączeniu do Krakowa przystąpiono do zabudowy głównych ulic dzielnicy, m.in. Karmelickiej i Krupniczej, a także ulic z nimi sąsiadujących. Wytyczono nowe ulice, m.in.: Batorego, Siemiradzkiego, Sobieskiego, Jabłonowskich, Czystą.
W związku z przekształceniem w drugiej połowie XIX w. Piasku w nowoczesną mieszkaniową dzielnicę Krakowa, zmienił się przekrój społeczny jego mieszkańców. W jednej z odsłon wystawy skupiamy się na ostatnich latach XIX i trzech pierwszych dekadach wieku, kiedy mieszkały tutaj i tworzyły znane osoby związane z życiem artystycznym i naukowym Krakowa. Na przykładzie prowadzonych tu artystycznych salonów prezentujemy świat krakowskiej bohemy, reprezentowany przez rodziny Przybyszewskich, Żeleńskich, Estreicherów, Weissów i Mehofferów.
W XX w. na Piasku rozwinęły działalność placówki teatralne i kulturalne. Do dziś na rogu ulic Karmelickiej i Krupniczej działa Teatr Bagatela im. Tadeusza Boya-Żeleńskiego, którego początki sięgają 1919 r. Jego założycielem był Marian Dąbrowski, wydawca i redaktor Ilustrowanego Kuriera Codziennego. Secesyjna aranżacja wnętrza to dzieło krakowskiego malarza i grafika Henryka Uziembły. Fotografie, programy i afisze to ciekawe pamiątki z początków działalności teatru. W 1945 r. w budynku przy skrzyżowaniu ulic Krupniczej i Skarbowej rozpoczął działalność Teatr Lalki, Maski i Aktora Groteska. Na wystawie zobaczymy oryginalne kostiumy i maski z tej placówki. Budynek przy ul. Krupniczej 22 był siedzibą krakowskiego oddziału Związku Zawodowego Literatów Polskich. W kamienicy, nazywanej Domem 40 Wieszczów, po wojnie schroniło się i mieszkało wraz z rodzinami wielu pisarzy, m.in. Konstanty Ildefons Gałczyński i Tadeusz Różewicz. Na wystawie będzie można zobaczyć Domową (Gromadzką) Książkę Meldunkową z lat 50 XX w., w której widnieją nazwiska mieszkańców Domu Literatów.
W drugiej połowie XX w. Piasek został włączony do Dzielnicy Śródmieście, a obecnie stanowi część Dzielnicy I Stare Miasto. Od tego czasu pełnił rolę dzielnicy mieszkaniowej. Znajdowało się tu wiele sklepów. Niektóre, np. sklepik Edwarda Mola, swoją niezapomnianą aurą wpływały na swoisty koloryt i atmosferę dzielnicy.
W ostatniej odsłonie wystawy będą prezentowane fotografie i wspomnienia osób tu mieszkających lub zawodowo związanych z tym miejscem. Pozwolą one od środka spojrzeć na życie na tym terenie w drugiej połowie ubiegłego wieku i obecnie.
Tekst: dr Walery Bubień
Fotografie: NAC/Muzeum Krakowa/materiały prasowe
Zachęcamy do zapoznania się również z wersją cyfrową artykułu oraz całym numerem, który można pobrać ze strony Dzielnicy I Stare Miasto lub poniżej.
