W pobliżu cmentarza Podgórskiego na wzgórzu Rękawka usytuowany jest Kopiec Kraka (Krakusa), legendarnego założyciela Krakowa. Ma on 16 metrów. wysokości oraz 57 metrów średnicy podstawy. Podczas badania kopca w latach 1934-1937 przez naukowców z Polskiej Akademii Umiejętności ustalono, że obwód podstawy kopca znajduje się na skale pochodzenia jurajskiego. Leży ona płytko poniżej gruntu, chociaż nie wszędzie jednakowo. Od stron: zachodniej i wschodniej leży na głębokości kilku centymetrów, zaś od północy i południa na głębokości od 30 do 75 centymetrów, pod warstwą ziemi i piasku.
Wewnątrz podstawy kopca znajduje się garb skalny ciągnący się od wschodu do zachodu a do niego przylegają piaski ułożone w kierunkach północnym i południowym. To na nim i na piaskach usytuowany jest Kopiec Kraka. Wewnątrz kopca odkryto konstrukcję podtrzymującą z drewnianych pali a w ziemi odnaleziono pochodzące z paleolitu, mezolitu, neolitu, kultury łużyckiej i przeworskiej przedmioty. Pośród artefaktów znaleziono także wykonane z brązu okucie pasa, łączone z ludem Awarów i datowane na VIII w. Na szczycie kopca niezwykle ciekawym odkryciem były korzenie dębu – świętego dla Słowian drzewa. Na podstawie wielkości korzeni, przy założeniu, że został on ścięty w 1000 r. możemy datować posadzenie drzewa na VII-VIII w. To pozwala na datowanie kopca na VIII w. Podczas badań w latach 30. ubiegłego wieku w kopcu nie odnaleziono szczątków władcy, należy pamiętać, że nie cała budowla była przebadana oraz, że mogły być w nim złożone jego prochy. Tradycja ustna, którą przejęli dziejopisarze wskazuje, że istniało od pokoleń przeświadczenie o pochówku Kraka, w tym miejscu. W czasach zaboru austriackiego kopiec Krakusa stanowił część Fortu nr 33 Krakus. To jeden z najstarszych najstarszy fortów wchodzących w skład Twierdzy Kraków (Festung Krakau). Był budowlą powstałą na kształcie sześciokąta z prostokątną dobudową. Fort chroniły: wał ziemny, mury, sucha fosa oraz kaponiery. Mury obejmowały kopiec, dwukondygnacyjne koszary o układzie litery „u“, które, jak twierdzą znawcy, przypominały średniowieczny zamek angielski.
Przed koszarami ustawiona była kaponiera z bramą wjazdową. Fort powstał w latach 1854-1857, chociaż wały obronne wokół kopca Krakusa powstawały od 1849 r. W czasie I wojny światowej zadania bojowe fortu zostały zredukowane, a główny nacisk położony został na działania koszarowe i aprowizacyjne. Fort istniał do 1933 r., koszary zaś dotrwały do 1954 r. Do dziś przy kopcu widoczny jest zarys fos i wału.
Krak (Krakus)
Jako pierwszy informacje o Kraku – podobnie jak w przypadku Wandy – podał biskup Wincenty Kadłubek. Pisał o władcy, który nazywał się Grakchus. Ustanowił on sprawiedliwe prawa, a także troszczył się o rozwój kraju. Wielkim problemem mieszkańców był straszny potwór (całożerca). Był niezwykle żarłoczny, jadł dużą liczbę bydła, a w przypadku jego braku, pożerał ludzi. Grakchus wezwał do siebie swoich synów i nakazał im, zabić go. Ci ochoczo podjęli wezwanie ojca i próbowali smoka pokonać w otwartej walce, ale im się to nie udało. Posłużyli się więc podstępem, do skór bydlęcych wsypali siarkę i ją podpalili. Całożerca zjadł je i zadusił się. Po tym, młodszy z braci zabił starszego, aby cała chwała jemu została przypisana. Zbrodnia nie wyszła na jaw od razu, dopiero w czasie, gdy zabójca objął tron po ojcu. Kiedy to się stało został wygnany z kraju. Na skale całożercy założono miasto, nazwane Gracchovia, aby uwiecznić pamięć o Grakchu. Niektórzy nazwali je Krakowem, od krakania kruków, które zleciały się do martwego ciała potwora.
Autor „Kroniki Wielkopolskiej” zwrócił zaś uwagę, że przed panowaniem Kraka, Lechici – przodkowie Polaków, nie mieli władcy a wybierali dwunastu przedstawicieli spośród ludzi – mężczyzn rozważnych i bogatych, którzy rządzili krajem i rozstrzygali sporne sprawy. Jednak wobec zagrożenia, ze strony Gallów, wybrali człowieka mężnego na dowódcę ich wojsk. Wybór okazał się trafny, a Krak jako zwycięzca, został przez Lechitów wybrany na króla. Wybudował on gród Kraków. Kronikarz wspomniał także bratobójstwo synów Kraka oraz Wandę.
Jan Długosz, podobnie jak autor „Kroniki Wielkopolskiej”, zauważył, że kiedy słabło państwo naszych przodków a inne stawały się mocniejsze, postanowili oni wybrać władcę mądrego i odważnego. Wybór padł na Graka (Kraka). On długo opierał się wyborowi, kiedy jednak przyjął władzę, to sprawował ją w taki sposób, że poddani zaczęli go traktować jak ojca. Starał się unikać wojen, zawierał sojusze, jednak, gdy przyszło stoczyć bitwy, to odważnie je podejmował. Tak było z Gallami, nad którymi odniósł wspaniałe zwycięstwo. Grak wybudował zamek na Wawelu, a poniżej wzgórza założył miasto Kraków (Grachow). Podobnie jak w innych opisach, można przeczytać u Długosza, że w jaskini pod Wawelem zamieszkał potwór. Różnica w jego opisie względem innych polega na tym, że pomysł zgładzenia smoka poddał sam Krak. Po śmierci władcy pochowano jego ciało na górze Lasoty. Jak podaje Bartłomiej G. Sala w „Kurhanach chwały…”, kolejni kronikarze dodawali jakieś szczegóły dotyczące historii Kraka. Bernard Wapowski uzupełnił informację o tym, że smok pił wodę z Wisły po tym, jak został nakarmiony siarką. Marcin Kromer nazwał Kraka – Krakusem, łącząc imiona Krak i Grakchus w jedno. Bartosz Paprocki pisząc o zabiciu smoka zaprezentował wersję, w której na polecienie Kraka, szewc Skubek (nazywany Dratewką czy Skubą), wypchał owcę siarką i podał potworowi.
Krak stał się bohaterem tragedii napisanej przez Kamila Cypriana Norwida pt. „Krakus książę nieznany”(1851). Jest obecny w „Legendzie I i II” Stanisława Wyspiańskiego Wspólcześnie motyw osoby księcia, wykorzystał Stanisław Pagaczewski w książkach z cyklu przygód Baltazara Gąbki, na motywach których powstały filmy animowane. Władca został upamiętniony tablicą (1871) znajdującą się murze wawelskim od strony Wisły, fundacji księcia Stanisława Jabłonowskiego a wykonaną przez Edwarda Stehlika. Napis na niej głosi:
„KRAKUS XSIĄŻE POLSKI PANOWAŁ MIĘDZY 730 – 750 R.
(PETERS. METRYKI KORONNE FASC. 2. PAG 40)
W TEM MIEJSCU JEST JAMA
W KTÓREJ ZABIWSZY DZIKIEGO SMOKA
OSIADŁ NA WAWELU I FUNDOWAŁ MIASTO
KRAKÓW
W „Kronice wszystkiego świata” Marcina Bielskiego wydanej w połowie XVI w. Krakowie znajduje się rycina Kraka – założyciela Krakowa. Walery Eljasz Radzikowski stworzył czarno-biały poczet władców pt. „Królowie polscy w obrazach i pieśniach” wydany w 1893 r. w którym upamiętnił Kraka.
Na dziedzińcu budynku przy ulicy Siennej 16, znajduje się pomnik Kraka walczącego ze smokiem autorstwa Franciszka Kalfasa z 1929 r. W tym samym roku, autor za tę rzeźbę, zdobył nagrodę na Powszechnej Wystawie Krajowej w Poznaniu.
Opracowanie Mariusz Jabłoński
