Na pólnocnej, wewnętrznej ścianie kościoła Mariackiego w Krakowie znajduje się płaskorzeźba z wizerunkiem Marceliny Czartoryskiej. Pochodziła z rodu Radziwiłłów. była córką księcia Michała Radziwiłła i jego żony Emilii z domu Worcell. Urodziła się w 1817 r. w Podłóżnem, obecnie na Ukrainie. Po śmierci matki, jako pięcioletnia dziewczynka przeniosła się z ojcem i babką Marceliną Worcellową do Wiednia, gdzie rozpoczęła naukę gry na fortepianie u Carla Czernego. Był to niezwykle utalentowany pianista, który swoje umiejętnosci kształcił przy boku Ludwika van Beethovena. Oprócz Marceliny jego uczniami byli m.in. Franciszek List, Teodor Leszetycki. W 1840 r. wyszła za mąż za księcia Aleksandra Romualda Czartoryskiego, bratanka księcia Adama Czartoryskiego – twórcy środowiska Hotel lambert. Z ich związku urodził się Marceli Adam Konstanty.
Na skutek wydarzeń związanych z Wiosną Ludów z 1848 r. rodzina Czartoryskich przeniosła się do Paryża. Tam Marcelina podjęła naukę u Fryderyka Chopina. Pianistkę i jej nauczyciela połączyła przyjaźń. Księżna pomagała pianiście, gdy ten zaczął podupadać na zdrowiu. Czartoryska była przy nim, aż do jego śmierci. Wraz z Jane Stirling szkocką pianistką i także uczennicą Chopina poświęciła się gromadzeniu pamiątek po kompozytorze. W 1852 r. otwarła salon w Paryżu, animując środowisko poetów, malarzy, kompozytorów, pianistów. Bywali w nim m.in. Cyprian Kamil, Norwid, Zygmunt Krasiński, Stanisław Moniuszko, ale i Francuzi Ary Scheffer, Paul Delaroche, czy Eugene Delacroix.
Do kraju powróciła z rodziną w 1867 r. – najpierw zamieszkali we Lwowie, a od 1870 r. w Krakowie, w Willi Decjusza. W zakupionej przez małżeństwo Czartoryskich kamienicy przy ulicy Sławkowskiej 5 (obecnie Grand Hotel) powstało swoiste rodzinne muzeum, w którym gromadzone były dzieła sztuki, pamiątki rodzinne, pamiątki po Fryderyku Chopinie. Dzięki współpracy z Władysławem Żeleńskim na fundamencie krakowskiej Szkoły Muzycznej Towarzystwa Muzycznego założyła 1 lutego 1888 r. konserwatorium. Z niego powstała z czasem Akademia Muzyczna w Krakowie.
Marcelina Czartoryska była współfundatorką domu Sióstr Miłosierdzia (Szarytek) przy ul. Piekarskiej 8 w Krakowie oraz szpitala dziecięcego im. św. Ludwika w Krakowie przy ulicy Krzyżowej (obecnie Strzeleckiej). Szpital ten był trzecim na terenach Polski – po lwowskim i warszawskim – szpitalem pediatrycznym. Powstał dzięki zaangażowaniu księżnej, Anny Helcel oraz prof. Macieja Leona Jakubowskiego, jego pierwszego dyrektora i kierownika pierwszej katedry pediatrii w Polsce a trzeciej na świecie (po florenckiej i wiedeńskiej). Budowę pierwszego pawilonu rozpoczęto w 1874 r. a zakończono w 1876 r. Uroczyste otwarcie szpitala odbyło się 1 maja 1876 r.
Obejrzyj film o początkach szpitala
Marcelina Czartoryska zmarła 5 czerwca 1894 r. i spoczęła w grobowcu rodzinnym na cmentarzu Rakowickim w Krakowie.
