Od początku 1918 r. państwo austro-węgierskie dotykał coraz większy kryzys. W jego armii brakowało dyscypliny a dezercje stawały się powszechne. Należy pamiętać, że wojskowymi byli członkowie wielu narodów, które miały aspiracje do posiadania własnego państwa. Nastąpiło również załamanie funkcjonowania administracji cywilnej. Wraz z wieściami o kolejnych klęskach armii cesarsko-austriackiej rosła wśród krakowian nadzieja na zrzucenie władzyzaborczej. W końcowych dniach wojny szczególną aktywnością wykazali się polscy politycy galicyjscy. 2 października 1918 r. posłowie do Rady Państwa w Wiedniu ogłosili rezolucję, w której domagali się niepodległego państwa polskiego. 28 października 1918 r. w sali obrad Rady Miasta Krakowa w Pałacu Wielopolskich zebrani na wspólnym posiedzeniu polscy posłowie do Sejmu Krajowego i Rady Państwa i podjęli decyzję o utworzeniu Polskiej Komisji Likwidacyjnej, mającej na celu delegalizację władzy austriackiej w Galicji. Zebrani działacze polityczni skierowali do wszystkich urzędów państwowych, krajowych i gminnych w Galicji i na Śląsku Cieszyńskim uchwałę, stwierdzającą, że ziemie polskie pozostające dotychczas w obrębie monarchii austro-węgierskiej należą już do państwa polskiego. Polską Komisję Likwidacyjną stanowiło 23 polskich posłów do austriackiej Rady Państwa. W jej skład weszli reprezentanci rozmaitych ugrupowań politycznych w Galicji, od socjalistów do konserwatystów. W pierwszym dniu nie udało się jeszcze podjąć decyzji co do wyboru władz PKL. Pracami kierowało Tymczasowe Prezydium w składzie: Wincenty Witos jako przewodniczący, Ignacy Daszyński, Aleksander Skarbek oraz Tadeusz Tertil. Zwierzchność PKL stopniowo uznawały różne urzędy i instytucje w tym policja z komendantem Rudolfem Krupińskim, który 30 października 1918 r. uznał zwierzchność Komisji i przekazał pod jej władzę kierowany przez siebie aparat policyjny. 31 października 1918 r. został wyzwolony Kraków z rąk zaborcy.
W pierwszym okresie swego funkcjonowania na barki Komisji spadł ciężar walk z Ukraińcami o Lwów i Galicję Wschodnią, stąd też jednym z priorytetów stało się stworzenie zalążków polskiej armii. Przede wszystkim chodziło o bezpośrednią pomoc wojskową, także finansową, żywnościową i materiałową. W Krakowie powstało i aktywnie działało biuro Odsieczy Lwowa. Spośród członków PKL Zygmunt Lasocki należał do najbardziej zaangażowanych osób w działania na rzecz szybkiego wysłania odsieczy do Lwowa. Zaniepokojony brakiem realnego wsparcia wojskowego dla tego miasta, wydał polecenie komisarzom powiatowym, by natychmiast wysłali ochotników do Przemyśla lub Krakowa. Komisja podjęła także rozmowy dyplomatyczne ze stroną ukraińską w celu normalizacji wzajemnych stosunków, istotną rolę odegrał tu Aleksander Skarbek. Poza wysyłaniem żołnierzy do Galicji Wschodniej, Komisja przekazywała także środki pieniężne, przeznaczone na zakup sprzętu, umundurowania i zaprowiantowania wojska. Dużym wyzwaniem stojącym przed Komisją była organizacja administracji na terenie Galicji Zachodniej. Wśród nominowanych najliczniejszą grupę stanowili dotychczasowi starostowie – było ich 16, pracowników Namiestnictwa Galicyjskiego było 7. Ciałem doradczym i kontrolującym dla komisarza miała być jego rada przyboczna. Jej członków podzielić można na dwie grupy. Pierwsza to członkowie dotychczasowego Wydziału Powiatowego, drugą należało dopiero wyłonić. Wprowadzone przez PKL zasady na jakich opierać się miało zarządzanie powiatami, często spotykały się z krytycznymi opiniami. Miejscem urzędowania władz Komisji był krakowski Magistrat, a od 5 listopada główną siedzibą stał się gmach pałacu Pod Krzysztofory. Znalazło tu swoje lokum prezydium i część wydziałów. Pozostałe wydziały umieszczono w innych miejscach w mieście, np. Wydział Skarbowy miał siedzibę w pałacu Spiskim, Wydział Rolnictwa mieścił się przy ul. Czystej nr 16, a Wydział Aprowizacyjny przy ul. Radziwiłłowskiej nr 8.
Gdy 11 listopada 1918 r. po południu dotarła do Krakowa wiadomość o powrocie do Warszawy Józefa Piłsudskiego, Polska Komisja Likwidacyjna podporządkowała się nowo powołanym władzom centralnym w Warszawie. Komisja funkcjonowała dalej jako tymczasowy rząd dzielnicowy. Przejawem podporządkowania się Komisji władzom centralnym było stopniowe rozwiązywanie agend PKL, a także uroczyste przyjęcie Naczelnika Józefa Piłsudskiego w Krakowie (20 grudnia 1918 r.).
Po przybyciu odsieczy z Krakowa i wyparciu Ukraińców ze Lwowa, utworzono w tym mieście Tymczasowy Komitet Rządzący. Następnie 10 stycznia 1919 r. dekretem Naczelnika Państwa utworzono Komisję Rządzącą dla Galicji i Śląska Cieszyńskiego oraz Górnej Orawy i Spisza, która powstała z połączenia PKL i ośrodka polskiej władzy we Lwowie. Po 26 marca 1919 r. Komisja Rządząca przekazała swe uprawnienia władzom centralnym.
Na budynku krakowskiego Magistratu znajduje sie tablica poświęcona Polskiej Komisji Likwidacyjnej. Powstała ona w związku z obchodami 100. lecia odzyskania niepodległości.
Do pobrania
Broszuta p.Piotra Hapanowicza o Polskiej Komisji Likwidacyjnej
