Zanim przekażę kilka informacji na temat publikacji Marka Klecla chciałbym zwrócić uwagę na samo pojęcie “Sybir”. Warto bowiem oddzielić pojęcie geograficzne, jakim jest liczący około 12 mln kw. obszar Syberii na terenie Federacji Rosyjskiej, od „Sybiru”, który choć w języku rosyjskim jest pojeciem geograficznym, to w polskiej świadomości narodowej ma znaczenie emocjonalne, martyrologiczne, związane z prześladowaniem Polaków sięgającym czasów końca I Rzeczypospolitej, zaborów i carskiej Rosji oraz II wojny światowej i Związku Radzieckiego. Jak podaje prof. Wojciech Śleszyński, dyrektor Muzeum Pamięci Sybiru w Białymstoku, liczba przesiedlonych Polaków w głąb Związku Radzieckiego wynosiła conajmniej 330 tys. Nie jest to jednak liczba ostateczna, ponieważ na Sybir wywożono dziesiątki tysięcy naszych rodaków do łagrów. Początkowy indywidualny charakter wywózek zamienił się w masowe deportacje przeprowadzone w brutalny sposób od początku 1940 r. Ofiarami były zazwyczaj całe rodziny. W wyniku skrajnie ekstremalnych warunków podróży oraz prześladowań wielu z nich nie dotarło do miejsca zesłania. Powrót z katorgi nie był oczywisty, ale sporej części udało się wydostać z niewoli m.in. z armią gen. Władysława Andersa.
Książka “Sybir. Dzieje polskich zesłańców XVIII-XX w. ” Marka Klecla to publikacja wydawnictwa Biały Kruk licząca 600 stron, posiadająca twardą okładkę. W tematykę książki wprowadza wstęp o niezwykle wymownym i tragicznym tytule “Największe więzienie świata”, którym autor posłuzył się pisząc o Syberii. Rozdział pt. “Nieustający duch insurekcji” opowiada o dwóch mało znanych powstaniach, które wywołali na terenach carskiej Rosji w Omsku powstańcy listopadowi oraz powstańcy styczniowi na Zabajkalu. Kolejny rozdział opowiada o Maurycym Beniowskim, konfederacie barskim, zesłańcu syberyjskim, podróżniku, królu Madagaskaru, człowieku, które życie nadaje się na scenariusz filmu sensacyjnego. Rozdziały trzeci i czwarty przybliżają sylwetki Józefa Kopcia, powstańca kościuszkowskiego zesłanego na półwysep Kamczatka oraz Adolfa Januszkiewicza powstańca listopadowego również zesłanego.
Łączy ich również to, że udało im się powrócić do kraju. “Zgubiła ich Rosja” to tytuł kolejnej części książki i dotyczy Jana, Stanisława i Stanisława Ignacego Witkiewiczów. Jan za udział w spisku filomatów został skazany w wieku 15 lat na zesłanie na Syberię, gdzie miał popełnić samobójstwo w wieku 30 lat, Stanisław Ignacy Witkiewicz (Witkacy) popełnił samobójstwo 18 września 1939 r. na wieść o wkroczeniu Sowietów na tereny Rzeczypospolitej, zaś jego ojciec Stanisław wraz z rodziną zostali zesłani do Tomska, gdzie przebywali kilka lat. Rozdział siódmy i ósmy poświęcony został Walerianowi Łukasińskiemu oraz Piotrowi Wysockiemu. Pierwszy to żołnierz armii Księstwa Warszawskiego. Działacz niepodległościowy, który został skazany przez władze carskie za inspirowanie powstania listopadowego najpierw na 14 lat więzienia, potem na kolejne 14 za wywołanie buntu. Po odbyciu kary nie został wypuszczony na wolność. Przewieziony do twierdzy Szlisselburskiej nazywanej inaczej Orzeszkiem od nazwy Wyspy Orzechowej leżącej na rzece Newie, gdzie spędził resztę życia. Piotr Wysocki, żołnierz główny inspoirator powstania listopadowego. Aresztowany przez słuzby carskie został skazany na karę śmieci, którą następnie car zamienił na zesłanie i ciężkie roboty. Wysockiemu udało się powrócić do Ojczyzny, zamieszkał w rodzinnej Warce. W rozdziale dziewiątym książki mowa jest o katordze polskich duchownych takich jak m.in.: Elizeusz Głębocki, Józefat Ochocki, Faustyn Ciecierski, Jan Sierociński, Piotr Ściegienny, Rafał Kalinowski a także o Tunce -miejscu zesłań duchownych. Dziesiąty rozdział poswiecony został kobietom zesłanym takim jak hrabina Róża z Lubieńskich Sobańska, Ksawera Grocholska, Ewa Felińska. Część jedenasta prezentuje tematykę prób oraz ucieczek z zesłania. Rozdziały dwunasty, trzynasty, czternasty opisują postacie Rufina Piotrowskiego, Szymona Tokarzewskiego, Agatona Gillera oraz Bronisława Szwarce. Wczęsci szesnastej autor zaznajamia z polskimi uczonymi badającymi Syberię jak Benedykt Dybowski, Aleksander Czekanowski, Jan Czerski. Kolejne ukazują Józefa Łukasiewicza, Wacława Sieroszewskiego, braci Piłsudskich Bronisława i Józefa. Ostatni rozdział zatytułowany jest “Sybir utrwalony wierszem i prozą”. Autor odniósł się do twórczości Adama Mickiewicza, Juliusza Słowackiego, Zygmunta Krasińskiego, Cypriana Kamila Norwida, Gustawa Zielińskiego, Gustawa Ehrenberga.
Książka Marka Klecla jest publikacją niezwykle ciekawą, autor z dziejów poszczególnych osób stworzył sensacyjna opowieść niezwykle różnorodną i ciekawą pozwalającą poznać dzieje naszych rodaków w atrakcyjny sposób
Opracowanie Mariusz Jabłoński
