W Dzielnicy IV znajdują się dwa miejsca, którym patronuje zamordowany przez zamachowca w 1922 r. pierwszy prezydent Polski Gabriel Narutowicz. To ulica jego imienia, łącząca ul. Jazową i Mackiewicza oraz Szpital Miejski Specjalistyczny przy ul. Prądnickiej, noszący imię Narutowicza. Gabriel Narutowicz urodził się 17, a według niektórych źródeł – 29 marca 1865 r. w Telszach w guberni kowieńskiej. Jako inżynier hydrotechnik, elektryk, kierował budową hydroelektrowni w różnych krajach Europy. Przez wiele lat przebywał w Szwajcarii, był m.in. profesorem Politechniki w Zurychu oraz członkiem szwajcarskiej komisji gospodarki wodnej. W 1919 r. przybył do Polski i brał czynny udział w odbudowie państwa po zaborach. W czerwcu 1920 r. objął funkcję ministra robót publicznych, a od czerwca 1922 – ministra spraw zagranicznych. 9 grudnia 1922 r. został pierwszym prezydentem Rzeczypospolitej Polskiej. Wybór na urząd prezydenta przesądziły głosy lewicy, mniejszości narodowych oraz PSL „Piast”. Wynik wyborów wywołał demonstracje przedstawicieli Narodowej Demokracji, pod hasłami „Precz z Narutowiczem” i „Precz z wybrańcem Żydów”. W dniu zaprzysiężenia, 11 grudnia 1922 r. w Warszawie trwały zamieszki zorganizowane przez skrajną prawicę. Później prezydent Narutowicz otrzymywał listy z pogróżkami. W końcu, 16 grudnia, tydzień po objęciu urzędu, podczas wizyty w galerii „Zachęta” Narutowicz został zastrzelony przez malarza Eligiusza Niewiadomskiego, związanego z endecją. Zamachowca skazano na śmierć i stracono 31 stycznia 1923 r.
Szpital Ubezpieczalni Społecznej, bo taką pierwotnie nosi nazwę, przy ul. Prądnickiej 37, zaprojektował Wacław Krzyżanowski. W 1927 roku projekt zaaprobowała rada miejska. Pierwotnie miał powstać przy ul. Grzegórzeckiej, ale okazało się, że działka nie spełnia wymogów dla tego rodzaju obiektów. Ostatecznie stanął na dużym terenie, na miejscu zlikwidowanego poaustriackiego szańca FS-11. Budowa trwała siedem lat. Uroczyste otwarcie szpitala nastąpiło 10 listopada 1934 r., budynek poświęcił ks. kard. Adam Sapieha – Metropolita Krakowski. Szpital należał do najnowocześniejszych w kraju. Posiadał pięć doskonale wyposażonych oddziałów dla 420 pacjentów, pięć sal operacyjnych, sterylizację, kuchnię, pralnię.
Pokoje dla chorych były trzy-czteroosobowe, z dostępem do bieżącej wody, zaopatrzone w radioodbiorniki, a także sygnalizację świetlną i dzwonki przy łóżkach. W czasie wojny – w październiku 1939 r. szpital przejęli okupanci. Od tej pory funkcjonował jako niemiecki szpital dystryktu krakowskiego (Deutsches Distriktskrankenhaus). Polacy mogli korzystać z niego jeszcze do 1942 r., jednak w bardzo ograniczonym zakresie. W czasie ewakuacji pod koniec 1944 r. wywieziono sprzęt, który dało się zdemontować, a część polskiego personelu aresztowano. Wcześniej przebudowywano szpital, zaniedbując jednak bieżące konserwacje instalacji, m.in. filtrów wody, które nie działały. Pod koniec 1944 r. do rozszabrowanego szpitala trafili powstańcy warszawscy. W styczniu 1945 r. pociski artyleryjskie zburzyły dwa skrzydła budynku, dopełniając ruiny. Po wkroczeniu Rosjan, w części obiektu znajdował się szpital polowy, drugą część oddano Ubezpieczalni Społecznej. Do pracy wróciła większość przedwojennego personelu. Rozpoczął się proces odbudowy i uzupełniania wyposażenia, w latach 1946-1948 uruchamiano kolejne oddziały. W 1954 r. do szpitala przyłączono sąsiedni budynek Zakładu Wychowawczego im. ks. Siemaszki, następnie dobudowano okrągły hol wejściowy. W ostatnich latach przeprowadzono termomodernizację, która całkowicie zatarła pierwotną elewację obiektu. Dziś Szpital Miejski Specjalistyczny im. Gabriela Narutowicza dalej pełni swą funkcję, ratując zdrowie i życie mieszkańców Krakowa.
Bibliografia:
Gabrjel Narutowicz – pierwszy prezydent Rzeczypospolitej. Księga
pamiątkowa, Warszawa 1925
Cz. Brzoza, Kraków między wojnami, Kraków 1998
K. Jakubowski, Kraków na starych widokówkach 2, Kraków 2015
P. Brykczyński, Gotowi na przemoc. Mord, antysemityzm i demokracja
w międzywojennej Polsce, Warszawa 2017
Strona internetowa: http://www.narutowicz.krakow.pl/historia
Uroczystość poświęcenia szpitala Ubezpieczalni Społecznej w Krakowie,
„Ilustrowany Kurier Codzienny”, 1934, nr 314
Zamordowanie Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej Gabriela Narutowicza,
„Wiadomości Krakowskie”, 1922, nr 54
Autor: Mariusz Bembenek, Joanna Dolna
„Gazeta Lokalna” Miesięcznik Rady Dzielnicy IV Prądnik Biały, nr 3/2019/jesień/254
Fotografie: Mariusz Bembenek/ materiały archiwalne: NAC, zbiory prywatne
Publikujemy teksty zamieszczane na przestrzeni lat w miesięczniku Dzielnicy IV Prądnik Biały „Gazeta Lokalna”. Artykuł wraz z całym numerem można również pobrać we wersji cyfrowej na naszej stronie lub stronie Dzielnicy IV Prądnik Biały. Dodatkowo redakcja pozwoliła sobie ubogacić materiał archiwalnymi zdjęciami.
