Broszury edukacyjne i dodatki prasowe do pobrania (PDF)
Broszura autorstwa dr. hab. Filipa Musiała do pobrania
Z wprowadzenia
Jednym z filarów komunistycznej władzy instalowanej przez Sowietów w powojennej Polsce stał się aparat represji. Jego geneza sięga czasów wojny, a kadrowym kręgosłupem uczyniono polskich komunistów przeszkolonych przez Sowietów.
Cały mechanizm tworzenia struktur bezpieki nie był skomplikowany. W PKWN powołano najpierw Resort Bezpieczeństwa Publicznego, a później, po przekształceniu PKWN w Rząd Tymczasowy, przemianowano go na Ministerstwo Bezpieczeństwa Publicznego. Następnie rozbudowywano struktury „w dół” poprzez stworzenie urzędów bezpieczeństwa wojewódzkich, powiatowych i początkowo także gminnych (ostatecznie jednak zrezygnowano z ich powoływania). W ślad za zajmującą terytorium Rzeczypospolitej Armią Czerwoną przemieszczały się tzw. grupy operacyjne Urzędu Bezpieczeństwa, których zadaniem było sformowanie urzędów wojewódzkich i powiatowych.
Równolegle z tworzeniem terenowych struktur UB do polskiego aparatu represji wnikało coraz więcej funkcjonariuszy sowieckiego NKWD, których w resorcie nazywano instruktorami, a później doradcami. W żargonie wewnętrznym określano ich mianem sowietników. Sowieccy bezpieczniacy odgrywali kluczową rolę w pierwszych miesiącach funkcjonowania komunistycznego aparatu represji.
Formalnie komunistyczna bezpieka została utworzona 21 lipca 1944 r., kiedy to w PKWN powołano Resort Bezpieczeństwa Publicznego. 1 stycznia 1945 r. został on przekształcony w Ministerstwo Bezpieczeństwa Publicznego (MBP) i w tej formie działał do grudnia 1954 r.
Wstrząsem dla bezpieki stał się długotrwały proces „odwilży”, zapoczątkowany w bloku wschodnim śmiercią Stalina w marcu 1953 r. Jeszcze w tym samym roku na Zachód zbiegł Józef Światło – jeden z wysokich funkcjonariuszy MBP. Rok później, jesienią 1954 r., na falach Radia Wolna Europa nadano cykl audycji „Za kulisami bezpieki i partii”, w których Światło obnażał istotę systemu komunistycznego w Polsce „ludowej” i demaskował zbrodnie bezpieki. Audycje te były na tyle silnym wstrząsem, że w porozumieniu z Moskwą podjęto decyzję o zreformowaniu komunistycznej policji politycznej, co przyspieszyło proces, który mniej więcej w tym samym czasie zachodził w krajach bloku sowieckiego. W grudniu 1954 r. MBP zostało rozwiązane, a jego kompetencje podzielono między Ministerstwo Spraw Wewnętrznych (MSW) i Komitet do spraw Bezpieczeństwa Publicznego (KdsBP).
