„Żeś o siły i zdrowie młodzieży serdecznie się troszczył nie szczędząc mienia i trudu, błogosławić Ci będą przyszłe pokolenia narodu”
W bieżącym roku przypada 180. rocznica urodzin Henryka Jordana. Był opiekunem dzieci i młodzieży, prekursorem nowoczesnego wychowania fizycznego, lekarzem, wykładowcą uniwersyteckim, filantropem społecznikiem, fundatorem, miłośnikiem muzyki. Urodził się 23 lipca 1842 r. w Przemyślu. Pochodził ze szlacheckiego rodu Jordanów z Zakliczyna, w przeszłości posiadającego duże znaczenie w Rzeczpospolitej, szczególnie w XVI w.
Ojciec jego Bonifacy był prywatnym nauczycielem, matka Salomea zajmowała się domem. Miał dwie siostry Helenę oraz Bronisławę. Po śmierci ojca, matka prowadziła pensjonaty dla dziewcząt m.in. w Tarnopolu i Tarnowie. Henryk uczęszczał tam do gimnazjów. Oprócz nauki, zajmował się działalnością patriotyczną, W 1862 r. chcąc uniknąć represji ze strony lokalnych władz zaborczych wyjechał z Tarnowa do Triestu, gdzie w następnym roku zdał egzamin maturalny. Studiował medycynę na uniwersytetach w Wiedniu i Krakowie.
W 1867 r. udał się do Stanów Zjednoczonych, zamieszkał w Nowym Jorku. Tam w szkołach gimnastyki szwedzkiej dla dziewcząt, zetknął się z systemem ćwiczeń opracowanym przez Pehra Henrika Linga oraz jego syna Hialmara.
Gimnastyka Lingów zakładała opracowywanie ćwiczeń na podstawie anatomicznej i fizjologicznej wiedzy o człowieku oraz w zgodzie z potrzebą równomiernego treningu mięśni. Ćwiczenia starano się uprościć na tyle, aby można było je wykonywać niejako automatycznie. Eliminowano te, które były szkodliwe dla organizmu. Lingowie wykorzystywali do ćwiczeń drabinki, skrzynie, ławeczki, drążki. Należy zauważyć, że słabi i ułomni nie byli zwalniani czy wykluczani z zajęć, ale organizowano dla nich specjalne zestawy ćwiczeń, które wykonywali pod opieką instruktorów.
Pehr Henrik Ling podzielił gimnastykę na: wychowawczą, wojskową, leczniczą, estetyczną. Celem pierwszej stał się jednoczesny rozwój cielesny i duchowy człowieka; drugiej, wyrobienie takiego stopnia sprawności fizycznej, który umożliwiłby pokonanie przeciwnika w walce; trzeciej, przywrócenie zdrowia ćwiczącemu lub zniwelowanie cierpienia i bólu, czwartej, ekspresja myśli, uczuć i emocji ćwiczącego. Gimnastyka Lingów spodobała się Henrykowi Jordanowi, patrzył jak sprawdza się w praktyce, a po powrocie do kraju dostosował ją do potrzeb polskiego społeczeństwa. W Stanach Zjednoczonych Jordan odbył praktykę ginekologiczną i położniczą, zapoznał się z funkcjonowaniem różnych szkół medycznych. sam nawet założył w Nowym Jorku szkołę położniczą, cieszącą się dużą popularnością. Po przyjeździe do kraju zamieszkał w Krakowie. W 1870 r. uzyskał dyplom doktora medycyny na Wydziale Lekarskim UJ.
Po krótkiej praktyce położniczej w klinice prof. Karola Brauna w Wiedniu, podjął pracę asystenta u prof. Maurycego Madurowicza, kierownika Katedry Położnictwa i Ginekologii UJ oraz kliniki o takim samym profilu. Po czterech latach otwarł własną praktykę lekarską. Zdobył uznanie i opinię znakomitego lekarza. W 1893 r. ze względu na chorobę prof. Madurowicza, powierzono mu funkcję kierownika Katedry i Kliniki
Położniczo-Ginekologicznej w Krakowie. Uzyskał tytuł profesora zwyczajnego. Był cenionym wykładowcą, autorem publikacji, medycznych. Angażował się w działalność towarzystw lekarskich. Założył w 1889 r. i redagował czasopismo „Przegląd Higijeniczny“.
Przez ponad 20 lat od 1881 do 1907 roku Henryk Jordan był radnym miejskim. Aktywnie uczestniczył w pracach komisji dotyczących zdrowia dzieci i młodzieży, szkolnictwa oraz problemów sanitarnych. Angażował się w walkę z alkoholizmem. Był również posłem na Sejm Krajowy Galicji we Lwowie w latach 1895-1901. Na jego wniosek Sejm ten w 1899 r. wprowadził do szkół średnich obowiązkowe lekcje gimnastyki wzorowane na systemie Lingów oraz funkcję lekarza szkolnego. Jordan troszczył się o ludzi biednych, założył w Krakowie Stowarzyszenie dla Dożywiania Ciepłą Strawą Ubogich Dzieci. Powołał także Towarzystwo Tanich Mieszkań dla Robotników Katolickich. Dzięki jego staraniom powstało na terenie między obecnymi ulicami Grottgera, Mazowiecką, Sienkiewicza i Gzymsików osiedle dla około 100 rodzin nazwane “Modrzejówką”. Nazwa pochodzi od istniejącej tam pierwotnie i do dzisiaj willi należącej do Heleny Modrzejewskiej (ul. Grottgera 11).
Był także prezesem Towarzystwa Przyjaciół Muzyki Krakowskiej „Harmonia“. Henryk Jordan brał udział w pracach Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół” angażując się w powoływanie nowych jego kół w Małopolsce i na Śląsku Cieszyńskim.
Zapamiętany jednak został przede wszystkim jako inicjator masowych ćwiczeń gimnastycznych, które łączył z zabawami i grami na świeżym powietrzu. Miejscem, w którym je realizowano był park, powstały z inicjatywy Jordana, a zlokalizowany w pobliżu Błoń na terenie Czarnej Wsi. 21 czerwca 1889 r. Rada Miejska w Krakowie uchwaliła jego akt fundacyjny. Realizacja parku została zlecona Bolesławowi Maleckiemu.
Na terenie parku powstały boiska, bieżnie, budynek z salą gimnastyczną, magazynem na sprzęt, szatnią oraz pomieszczeniem administracyjnym, także budynki służące do prowadzenia zajęć podczas deszczu. Swoje miejsce znalazły także warsztaty: stolarski i tokarski. Park wyposażony został w przyrządy do ćwiczeń. W pobliżu głównego wejścia stał piękny drewniany budynek należący do firmy Eweliny Dobrzyńskiej, tzw. „Mleczarnia“, w którym oferowano nabiał a także wydawano posiłki uczestnikom zajęć.
Młodzież ćwiczyła i bawiła się w grupach wiekowych pod opieką instruktorów. Henryk Jordan rozpropagował wśród niej piłkę nożną, która z czasem stała się bardzo popularną dyscypliną sportu. W Paku Jordana odbył się pierwszy mecz piłki nożnej na terenach Polski. Nie jest przypadkiem to, że najstarsze polskie kluby piłkarskie powstały w Galicji; Lechia Lwów w 1903 r. Czarni Lwów w 1903 r. Cracovia w 1906 r. Wisła Kraków w 1906 r., LKS Pogoń Lwów w 1907 r.
Dla Henryka Jordana park był bardzo ważny. Ze swoich oszczędności finansował jego wyposażenie, fundował posiłki dzieciom, wraz z dr. Krzysztofem Koźmińskim prowadził szkolenia dla kadry instruktorskiej, organizował zajęcia. Sfinansował również pomniki wybitnych Polaków, mające służyć edukacji patriotycznej. W kraju pod obcymi rządami, park ten stał się miejscem, gdzie młodzi Polacy mogli zaznajamiać się z wybitnymi postaciami własnego narodu oraz z dziejami Ojczyzny. W parku organizowane były lekcje śpiewu polskich pieśni i piosenek, festyny, konkursy. spotkania patriotyczne, pół Idea Parku Jordana rozprzestrzeniła się na cały kraj, w postaci tak zwanych „Ogródków Jordanowskich“.
Jordan zdawał sobie sprawę, że wspólnota narodowa powinna mieć jednostki sprawne fizycznie, rozumne, mądre, o silnych charakterach, pracowite. Mówił tak: To pewne, iż w porównaniu z młodzieżą innych narodów widzę u nas dziwnie wiele twarzy bladych, anemicznych, mięśni wiotkich, pleców przygarbionych; dziwnie wiele przedwcześnie zestarzałych i w sztuczną strojących się powagę. A i to pewne, że naszemu społeczeństwu przydałoby się więcej stałej woli, więcej wyrobionych charakterów, więcej pochopu do czynu, energii i wytrwałości w pracy, jasności myśli i świeżości umysłu a mniej, znacznie mniej zamąconych głów i oschłych serc, obojętnych na najdroższe każdemu narodowa ideały!…
Życie osobiste Henryka Jordana naznaczone było bólem i bezsilnością po stracie bliskich. W 1881 r. zmarł mu sześcioletni syn Jerzy, a w 1900 r. po ciężkiej chorobie zmarła żona Maria Gebhardt.
On sam po niezwykle aktywnym i pracowitym życiu odszedł 18 maja 1907 r. Pochowany został na Cmentarzu Rakowickim w Krakowie. W 1914 r. w jego parku postawiono mu okazały pomnik.
W Krakowie imię Henryka Jordana oprócz Parku, nosi Centrum Młodzieży, XXVII Liceum Ogólnokształcące oraz Szkoła Podstawowa nr 31. Od 1974 r. przyznawany jest przez Towarzystwo Przyjaciół Dzieci medal im dr. Henryka Jordana za pracę na rzecz rekreacji i propagowania sportu wśród dzieci i młodzieży.
Opracowanie Mariusz Jabłoński
P. Hapanowicz, Henryk Jordan- lekarz, reformator, społecznik, w: [tenże] Szkicownik krakowski Ludzie-wydarzenia- zabytki, Kraków 2016
E. W. Piasecki, Gimnastyka wychowawcza szwedzka, Lwów 1912.
Z. Kos, Dr Henryk Jordan, w: http://www.parkjordana.org/www/index.html
Dzieje ginekologii w Polsce, w: https://khm.cm-uj.krakow.pl/dydaktyka/dzieje-ginekologii-w-polsce/
Henryk Jordan. Humanistyczne wyzwanie naszych czasów [red. M. Bukowiec], Kraków 2007
Park im. dra Henryka Jordana w Krakowie, w: https://dnidziedzictwa.pl/park-im-dra-henryka-jordana-w-krakowie/
O zabawach młodzieży. Odczyt prof. dr. Henryka Jordana wygłoszony we Lwowie w sali »Sokoła«, dnia 4 stycznia 1891 roku, „Przewodnik Higijeniczny” nr 2 z 15 lutego 1891 r.
