“Perły przyrody” – nasze parki narodowe. Biebrzański Park Narodowy

„Perły przyrody” – nasze parki narodowe. Prezentujemy kolejny tekst z cyklu artykułów poświęconych polskim parkom narodowym. Chcemy w nim przypomnieć miejsca wyróżniające się szczególnymi wartościami przyrodniczymi, społecznymi, kulturowymi i edukacyjnymi, na obszarze których podlega ochronie cała przyroda. Parki narodowe to także doskonałe miejsce do poznawania naszej przeszłości. To przecież tu, znajdziemy wiele miejsc, które na przestrzeni wieków były świadkami wydarzeń tworzących historię Polski. Niech więc cykl ten zachęcając do wakacyjnych odwiedzin, poza walorami krajobrazowymi i rekreacyjnymi  przyniesie także wartościową lekcję naszej historii.

Opisowi każdego parku narodowego będzie towarzyszył film „Przeżyj to! Polskie parki narodowe” przygotowany przez Ministerstwo Klimatu.

W Biebrzańskim Parku Narodowym w ciągu ostatnich kilku dni rozprzestrzenił się pożar. Spłonęło ponad 8 tysięcy hektarów lasów, torfowisk i łąk (9,5% Parku). Spłonęły siedliska wodniczki, prawie wszystkie siedliska cietrzewia (11 z 13) oraz jaja i pisklęta wielu innych gatunków ptaków. Gigantyczny ogień pochłonął nie tylko rośliny i torfowiska, zginęło również wiele zwierząt, nowo narodzone: łosie, sarny, jelenie i dziki. Nie wiadomo, jakie było źródło ognia, ale prawdopodobnie zawinił człowiek. Sucha zima i brak opadów przyczyniły się ponadto do niskiej wilgotności i niskiego stanu wód w rzekach.

Biebrzański Park Narodowy to prawdziwy olbrzym względem reszty naszych polskich parków narodowych. Jest największym, najdłuższym oraz najdzikszym parkiem, który został założony stosunkowo niedawno, bo dopiero w 1993 r. Położony jest w województwie podlaskim, na terenie pięciu powiatów i czternastu gmin. Park powstał w celu ochrony rozległych torfowisk Kotliny Biebrzańskiej oraz niewielkiego fragmentu Wzgórz Sokólskich. Jego powierzchnia wynosi 59.223 ha. W 1995 r. Biebrzański Park Narodowy wpisany został na listę wodno-błotnych obszarów chronionych Konwencją Ramsar (porozumienie, którego celem jest ochrona i utrzymanie w niezmienionym stanie obszarów określanych jako „wodno-błotne), a w 2010 r. został w całości włączony do spisu ostoi ptaków IBA prowadzonego przez Bird Life International.

Logo parku –  posiada dwa koła, zewnętrzne z nazwą parku i wewnętrzne, mniejsze – symbol Biebrzańskiego Parku Narodowego którym jest ptak BATALION, znajdujący się na zielonym tle. Ptak jest w trzech kolorach: ma białe uniesione do góry skrzydła, obwód białych piór wokół szyi, czarną głowę i tułów oraz brązowe podbrzusze i nogi. Głowę ma skierowaną na prawo. Nogi stoją na dolnej części białego konturu koła środkowego.

Przez teren Biebrzańskiego Parku Narodowego przechodzi 46 znakowanych szlaków i ścieżek edukacyjnych udostępnionych do zwiedzania. Są to szlaki piesze, rowerowe, kajakowe i konne. Ich łączna długość przekracza 2.000 km, w tym blisko 500 km przebiega przez teren Parku.

Na terenie Biebrzańskiego Parku Narodowego spotyka się zbiorowiska wodne, bagienne, torfowiskowe, szuwary, a także zbiorowiska leśne. Flora na terenie Parku odznacza się ogromną różnorodnością i obecnością wielu rzadkich gatunków roślin często zagrożonych i ginących w skali kraju. Wśród nich 34 gatunki zamieszczone są w „Polskiej czerwonej księdze roślin”. Do najrzadszych gatunków należą: zanokcica zielona, skrzyp pstry, widłak wroniec, rosiczka długolistna, wąkrotka zwyczajna, tłustosz zwyczajny, płesznik zwyczajny i inne oraz 20 gatunków storczykowatych z najokazalszym krajowym gatunkiem obuwikiem pospolitym.

Fauna

Na terenie Biebrzańskiego Parku Narodowego występuje 49 gatunków ssaków między innymi wilk, wydra, bóbr a także znajduje się największa w kraju ostoja łosia, który jedynie tutaj przetrwał okres II wojny światowej. Występuje 271 gatunków ptaków, wiele gatunków związanych jest ze środowiskiem bagiennym. Park jest ostoją dubelta, kropiatki, orlika grubodziobego, rybitwy białoskrzydłej i derkacza. Najbardziej charakterystyczne lęgowe gatunki ptaków to: batalion (widoczny w emblemacie parku), wodniczka, bekasik, kszyk, kulik wielki, biegus zmienny, żuraw, oraz sowa błotna. Jest też ważnym “przystankiem” dla migrujących siewkowców, kaczek, gęsi i żurawi. Występują tu izolowane stanowiska lęgowe także gatunków, których centrum zasięgu geograficznego znajduje się w strefie tajgi i tundry. Ponadto Kotlina Biebrzańska ma ogromne znaczenie dla wielu gatunków ptaków żerujących oraz wypoczywających w czasie corocznych wędrówek. Dla ptaków siewkowatych, wymagających rozległych, podmokłych obszarów, Biebrza stanowi jedną z najważniejszych ostoi w Europie Środkowej.

W Biebrzy występuje 36 gatunków ryb, w tym wielka rzadkość: minog ukraiński – gatunek charakterystyczny dla wschodniej części Morza Czarnego, 12 gatunków płazów, 5 gatunków gadów. Występuje tu ponad 700 gatunków motyli, 448 gatunków pająków, ponad 500 gatunków chrząszczy, 19 gatunków pijawek oraz 42 gatunki chruścików (owadów wodnych).

Ciekawostki:

Występowanie tylu gatunków ptaków wodno-błotnistych i wielu gatunków ssaków, przyciąga w te rejony wielu przyrodników i ornitologów. Raz w roku w okolicach kwietnia-maja nad parkiem przelatuje ogromna liczba gęsi – szacunkowo mówi się o 40. 000 sztuk ptactwa lecącego w zwartej grupie. W Parku funkcjonuje Ośrodek Hodowli Zachowawczej Konika Polskiego i Rehabilitacji Zwierząt.

Co warto zobaczyć

Twierdza-Osowiec (tu znajduje się siedziba Parku)  zasłynęła z faktu, iż nigdy nie została zdobyta. Fortyfikacja ta została wybudowana przez Rosjan w XIX w. Fort miał też swoje znaczenie strategiczne. Chcąc przetransportować się do Królewca (Kaliningradu) jedyną drogą była przeprawa przez Osowiec. Na prawo i lewo od niego rozpościerają się Biebrzańskie Bagna, przez które bardzo trudno przejść. Był to też najlepszy punkt, przez który można było poprowadzić kolej, która została tutaj wybudowana w 1873 r. W dzień przed wybuchem I wojny światowej Twierdza Osowiec liczyła ponad 8.200 żołnierzy. Fortyfikacja składała się z czterech fortów: Centralnego (I), Zarzecznego (II), Szwedzkiego (III) oraz Nowego (IV). Na dzień dzisiejszy do zwiedzania dostępny jest jedynie fort Centralny i Szwedzki. Pozostałe 2 zostały zniszczone podczas II wojny światowej. Mieści się tutaj Muzeum Twierdzy Osowiec. Zwiedzanie Twierdzy od środka możliwe jest tylko z przewodnikiem, można tu zobaczyć bronie, które były używane w walce, mundury żołnierzy, karabiny i armaty, w które wyposażona była fortyfikacja oraz mroczne korytarze w podziemiach twierdzy.

Carska droga (inaczej łosiostrada)

to 35-kilometrowa trasa biegnąca przez biebrzańskie bagna. Bardzo często na tę drogę wychodzą łosie, także nazwa ta nie jest przypadkowa. Jest to droga, która łączy miejscowość Twierdza-Osowiec na północy oraz Strękowa Góra na południu rezerwatu. Przez carską drogę przebiega również Podlaski Szlak Bociani oraz szlak rowerowy Green Velo. Trasa przez to jest znakomicie przystosowana, ma dobrą nawierzchnię, wiaty na szlaku gdzie można się zatrzymać, ewentualnie schronić przed ulewą.

Szlak Barwik (szlak hardkorowy)

trasa zaczyna się we wsi Dobarz, niedaleko obiektu „Dwór Dobarz”. Pierwsza część szlaku (zielona) jest stosunkowo prosta, oznaczona jako możliwa do pokonania rowerem. Trasa zielona ma po drodze platformę widokową, a kończy się przy wieży na linii rzeki Kosódki, gdzie dalej wchodzimy na grząski grunt. Także od wieży widokowej wjeżdżamy na szlak czerwony, gdzie Biebrza „wciąga”. Dosłownie. Od tego miejsca trudno o charakterystyczne punkty, brak drzew, otwarty teren, ogólnie bagno i hardkor. Trasa jest wyznaczona tyczkami i za nimi należy podążać. W okresie wiosny szlak ten może być nie do przejścia, dlatego warto umówić się na wycieczkę z przewodnikiem. Na szlaku Barwik często można też spotkać łosie, czasem i dziki. Przy odpowiednim przygotowaniu się do panujących warunków może to być fantastyczna wycieczka i prawdziwa biebrzańska przygoda z przeprawą przez bagna.

Grobla Honczarowska

to 3,5 kilometrowa ścieżka edukacyjna odchodząca od carskiej drogi. Na początku ścieżki jest wiata oraz miejsce na zostawienie samochodu i stojaki na rowery. Ścieżka kończy się wieżą widokową na torfowiska przy tzw. „łące batalionowej”. Jest to miejsce, gdzie kiedyś licznie występował batalion – ptak znajdujący się w logo Biebrzańskiego Parku Narodowego. Mimo, iż bataliona trudno już tutaj spotkać, to sam szlak jest najbardziej atrakcyjny dla tropicieli fauny i flory, której tutaj nie brakuje.

Bagno Ławki

jest to jedno z najdzikszych i najbardziej rozległych bagien na terenie parku. Bagno Ławki to rozległy obszar nizinny pól i torfowisk. Jeszcze niedawno były tutaj koszone łąki, jednak z czasem zostały one porzucone, a pola zamieniły się w ugory. Dziś jest to wyjątkowy teren, gdzie gnieździ się dzikie ptactwo znajdujące się pod ochroną.

Występuje tutaj szczególnie rzadki ptak wodniczka, w poszukiwanie którego nad Biebrzę przyjeżdżają ornitolodzy z całego świata. Poza wodniczką fruwa tutaj także batalion, sowa błotna, orlik grubodzioby czy rycyk. Wysokie trawy są najlepszym pożywieniem dla łosi, które można spotkać tu bardzo często.

Ciekawostka:

Na terenie Bagna Ławki do 2016 r. odbywał się turniej sianokosów. W 2016 r. odbyły się tu mistrzostwa świata w koszeniu traw kosą i były to ostatnie zawody na terenie Bagna Ławki. Kolejne imprezy miały już miejsce w Szuszalewie na północy Biebrzańskiego Parku Narodowego. Same zawody polegają na tym, kto pierwszy wykosi taki sam odcinek pola.

Długa Luka

400-metrowa kładka pomiędzy bagnami. Ścieżka jest szczególnie popularna przez swoją dostępność oraz częste występowanie łosi, które upodobały sobie ten rejon skubiąc trawkę. Na końcu kładki znajduje się platforma widokowa, z której można oglądać florę i faunę otaczających torfowisk. Z kładki widać także wieżę widokową Bagna Ławki. Oprócz łosi możemy tutaj spotkać też gronostaje, lisy, wilki, jenoty, żurawie i mnóstwo innego ptactwa. Jest to ogromny otwarty obszar Biebrzańskiego Parku Narodowego i właśnie dzięki tej wielkiej przestrzeni przepięknie wyglądają tutaj wschody oraz zachody słońca. Jest to miejsce, którego po prostu nie można ominąć odwiedzając Biebrzański Park Narodowy.

 

Strękowa Góra

to jedne z popularniejszych miejsc w Biebrzańskim Parku Narodowym. Rozciąga się stąd przepiękny widok na dolinę Narwi. Wiele zdjęć obrazujących rozlewiska tych rejonów pochodzi właśnie z tego miejsca. Jak sama nazwa mówi, Góra Strękowa jest świetnym punktem obserwacyjnym, który był także wykorzystany strategicznie podczas II wojny światowej. Podczas najazdu wojsk niemieckich dowodził tutaj kapitan Raginis, który przez dwie doby wraz z lokalnymi żołnierzami odpierał ataki wroga. Tutejsi bohaterzy walczyli do ostatniego tchu, a kpt. Raginis po heroicznej walce zdetonował finalnie siebie i schron ostatnim granatem nie chcąc dać się pojmać. W hołdzie bohaterskiej walki miejsce te jest nazywane „Polskimi Termopilami”. Głównym punktem odwiedzin jest Pomnik pkt. Raginisa oznaczony jako Wzgórze 126. Oprócz pięknych widoków na rozlewiska Narwi, znajdują się tutaj także grób i pozostałości upamiętniające tutejszą walkę. Z pewnością dla każdego będzie to wartościowa lekcja historii.

Spływ rzeką Biebrzą

długa na 165 km, bardzo meandrująca i niewiarygodnie spokojna.Rzeka ma bardzo słaby nurt, a latem jest ogólnie płytka. Biebrza jest też domem dla ogromnej liczby ptaków i zwierząt. Z racji podmokłych terenów, bagien i torfowisk tereny okalające Biebrzę są przez większą część roku niedostępne co stanowi niezastąpione schronienie dla tutejszej fauny. Decydując się popłynąć kajakiem lub tratwą po Biebrzy można naprawdę „odciąć się od świata”. Spływ Biebrzą jest znakomitym sposobem na poznanie przyrody z innej perspektywy, jest bardzo bezpieczną i ciekawą formą wypoczynku.

Miasteczko Goniądz

położone jest nad rzeką Biebrzą, która właściwie jest główną atrakcją tego miasta. Jest jedynym miejscem gdzie można „wskoczyć” do wody w okolicy. Na plaży w Goniądzu znajduje się Ośrodek Wypoczynku i Rekreacji, gdzie można rozbić namiot, skorzystać z sauny czy toalet. Jest też wyznaczony obszar do kąpania się wraz z pomostkami.

Ciekawostki:

Rock na bagnie – festiwal, który od 2013 r. odbywa się co roku w okolicach 3-4 lipca. Jest to festiwal, który swym klimatem przypomina stare dobre festiwale rockowe z lat 80-tych takie jak np. Jarocin czy Róbrege. Niestety  jego X edycja nie odbędzie się w roku 2020 r. z powodu pandemii COVID-19.

Goniądz w 2010 r. trafił do księgi Guinnessa. Podczas Zlotu Klubu Ptaków Polskich pobito w tym miasteczku rekord świata w kategorii największego obrazu zwierzęcia ułożonego z ludzi. 1.311 uczestników Zlotu ułożyło postać Bociana Białego. Goniądz jest położony w samym sercu rezerwatu, przez co wystarczy ruszyć z niego w którąkolwiek stronę chcąc oglądać florę i faunę Biebrzańskiego Parku Narodowego. W miasteczku znajduje się także punkt widokowy, z którego można podziwiać widok rozciągających się bagien i leniwie płynącej rzeki. Jest też szansa na wypatrzenie stąd jakiegoś zwierzaka, dlatego warto zabrać lornetkę.

Czerwone Bagno

jest to najdzikszy i najstarszy obszar Biebrzańskiego Parku Narodowego. Przez rezerwat Czerwonego Bagna przebiega kilka szlaków turystycznych, jednak sam obszar „Czerwone Bagno” o powierzchni 2569 ha jest ściśle chroniony i nieudostępniany turystycznie. To miejsce praktycznie bezludne i jak sama nazwa wskazuje, jest to jedne wielkie bagno. Przez swoją niedostępność jest fantastycznym siedliskiem dla zwierząt. Szczególnie zadomowił się tutaj król Biebrzy, czyli ŁOŚ.

Ciekawostka
Na terenie rezerwatu znajduje się nieistniejąca już wieś pośrodku bagien Grzędy, która była schronieniem podczas II wojny światowej. Wioska znajdowała się dosłownie w środku niczego, a zarówno jej założenie jak i późniejszy koniec ma wiele wspólnego z wojną. Część ludzi, których czekało zesłanie na Sybir przekonała Rosjan aby zostać na terenie Polski. Warunkiem było jednak założenie osady w tak samo srogich warunkach, jak na Sybirze. Tak też powstały Grzędy pośrodku biebrzańskich mokradeł. Miejsce to było daleko oddalone od cywilizacji, przez co też w 200-osobowej wsi sprawnie rozwijała się partyzantka. Niestety wieś została wydana i nieco później wojska niemieckie najechały Grzędy i zrównały je z ziemią. Dziś, Grzędy to chroniona część parku, która wyróżnia się dość niestandardowymi jak na ten rejon wydmami i pokaźnymi wałami piasku. Kiedyś Grzędy oraz Czerwone Bagno były oddzielnymi rezerwatami, jednak po kilku latach zostały połączone i dzisiaj mamy jeden większy obszar rezerwatu Czerwone Bagno.

Opracowanie Anna Sęk

Fotografia Rozlewisko Biebrzy w okolicach Brzostowa służąca jako obrazek wyróżniający artykuł. Autor Adikpl , użytkownik wikipedii