27 stycznia 1945 r. żołnierze Armii Czerwonej wyzwolili niemiecki nazistowski obóz koncentracyjny KL Auschwitz. Był rozmieszczony na obszarze trzech miejscowości: Oświęcimia, Brzezinki i Monowic. Były to tereny włączone dekretem Hitlera do III Rzeszy. Jego nazwa funkcjonuje w ogólnej świadomości do współczesnych czasów, jako synonim zagłady. Był największym utworzonym przez nazistów ośrodkiem, służącym w głównej mierze masowej eksterminacji ludzi.
Obóz jako jedyny spośród tego typu obiektów w 1979 r. został wpisany na światową listę dziedzictwa UNESCO. Natomiast część przestrzeni obozowej od 1947 r. funkcjonuje jako muzeum, stanowiąc ważne źródło informacji o niemieckich zbrodniach.
Tworzenie tego obozu koncentracyjnego na osobiste polecenie Heinricha Himmlera zaczęto wiosną 1940 r. Wybór lokalizacji, czyli peryferia Oświęcimia, podyktowany był zapewne względami komunikacyjnymi, ściśle mówiąc dobrą infrastrukturą kolejową łączącą to miejsce z Górnym Śląskiem, Generalnym Gubernatorstwem, jak też wieloma państwami europejskimi. Pierwszym komendantem obozu mianowany został Rudolf Höss, jego następcami byli kolejno Arthur Liebehenschel i Richard Baer. Załogę oświęcimskiego lagru stanowili SS-mani, których personel liczył zazwyczaj 7 tysięcy osób. W maju 1940 r. na terenie powstającego obozu pojawiła się grupa 30 osób, niemieckich przestępców kryminalnych, którym władze tego obiektu powierzyły funkcje nadzoru nad przyszłymi więźniami. Początkowo planowano umieszczać tutaj Polaków, których władze okupacyjne typowały jako osoby dla nich podejrzane i niebezpieczne. Działalność KL Auschwitz zapoczątkowało 14 czerwca 1940 r. przybycie do niego pierwszego transportu 728 osadzonych w tarnowskim więzieniu, głównie Polaków, których umieszczono w budynkach koszarowych, użytkowanych przed wojną przez jednostkę Wojska Polskiego.
Roli jaką pełnił KL Auschwitz przez cały okres swojego funkcjonowania nie można z różnych względów sprowadzić do miana tylko obozu zagłady lub fabryki śmierci, choć niewątpliwie taki był jego główny cel. Początkowo miał być miejscem odosobnienia oraz eksterminacji polskich więźniów politycznych. Latem 1941 r. obiekt przyjął pierwszych jeńców wojennych, wziętych do niewoli żołnierzy Armii Czerwonej. Przełom lat 1941/1942 to czas, kiedy Niemcy zaczęli kierować do obozu Żydów, z których zdecydowana większość była bezpośrednio po przybyciu uśmiercana w komorach gazowych. Pozostałym, którym przydzielono status obozowego więźnia, przychodziło funkcjonować w realiach, które również prowadziły ich do unicestwienia. 26 lutego 1943 r. do Auschwitz dotarł pierwszy transport Romów, których czekał podobny los jak przedstawicieli narodu żydowskiego. Do obozu kierowano osoby w podeszłym wieku, chore psychicznie, upośledzone fizycznie i umysłowo. Był miejscem, do którego, często na pewien okres, trafiali więźniowie „policyjni” i „wychowawczy”,
np. osoby, którym udowodniono przestępstwo gospodarcze. Obóz był przestrzenią świadczenia przez osadzonych niewolniczej pracy. Wykorzystywano ich do robót budowlanych, z ich siły fizycznej korzystał również niemiecki przemysł. Nie można pominąć też faktu, że na terenie KL Auschwitz Niemcy dokonywali eksperymentów pseudomedycznych. Obóz był również miejscem, gdzie Niemcy grabili mienie przybyłych tam osób, głównie Żydów.
Po wojnie podawano różne szacunki dotyczące liczby ofiar niemieckiego obozu koncentracyjnego
i zagłady w Oświęcimiu. Przez szereg lat mówiono, że życie w tym miejscu stracić mogło nawet 4 mln osób. Dziś najczęściej mówi się o liczbie 1,3 mln więźniów, spośród których życie mogło stracić
1 – 1,1 mln Żydów, 70-75 tysięcy Polaków, nieco ponad 20 tys. Romów, 15 tys. jeńców sowieckich i co najmniej 15 tysięcy przedstawicieli innych narodowości.
W 75. rocznicę wyzwolenia niemieckiego nazistowskiego obozu koncentracyjnego i zagłady Auschwitz-Birkenau, podobnie jak czyniono to w latach ubiegłych, odbędą się na terenie byłego obozu uroczystości upamiętniające pomordowanych tam więźniów. Główne obchody z udziałem Prezydenta Rzeczpospolitej Pana Andrzeja Dudy będą mieć miejsce w części obozowej przestrzeni na terenie Brzezinki. W programie przewidziane jest m.in. powitanie wszystkich przybyłych przez Prezydenta RP, zabranie głosu przez byłych więźniów, którym udało się przeżyć gehennę tego miejsca oraz ekumeniczne modlitwy. Ponadto delegacje państwowe i Ocalałych złożą hołd ofiarom przed pomnikiem w Birkenau.
Tekst i foto: Muzeum AK w Krakowie.
