W piątek, 18 stycznia 2019 r., na przestrzeni wystawy stałej „Krakowianie wobec terroru 1939–1945–1956”, oddziału Muzeum Historycznego Miasta Krakowa przy ul. Pomorskiej 2, licznie zebrały się osoby zainteresowane historią najnowszą Polski, a szczególnie tematyką harcerską. O dziejach organizacyjnych oraz losów poszczególnych harcerzy krakowskich Szarych Szeregów po 1945 r., opowiadał Pan Marcin Kapusta, harcerz, pracownik naukowy krakowskiego oddziału Instytutu Pamięci Narodowej. Spotkanie było jednym z wydarzeń towarzyszących wystawie czasowej „Pomyśl o pseudonimie dla siebie”, prezentowanej od września 2018 r. w Fabryce Emalii Oscara Schindlera.
Wykład „Losy harcerzy krakowskich Szarych Szeregów po 1945 r.”, uzupełniony został multimedialną prezentacją, zawierającą unikatowe dokumenty i fotografie. Zaznaczmy tutaj, że M. Kapusta jest współautorem (wraz z W. Hauserem i M. Konieczną) książki p.t. „Epizody harcerskiej konspiracji niepodległościowej na ziemi krakowskiej 1944-1953”, (Kraków 2014), do której treści kilkakrotnie nawiązywał w trakcie swojego wystąpienia.
Prelegent rozpoczął od przedstawienia zarysu działalności konspiracyjnych organizacji harcerskich w czasach okupacji niemieckiej („Szare Szeregi”, „Związek Koniczyn” – „Bądź Gotów”, „Hufce Polskie” oraz samodzielne drużyny i środowiska), aby następnie przejść do „drugiej okupacji”, czyli procesu przejmowania władzy na ziemiach polskich przez sowietów i współpracujących z nimi Polaków od 1944 r. Historyk przedstawił zebranym najważniejsze fakty dotyczące sytuacji harcerstwa na przełomie 1944/1945 r. Po nakreśleniu sytuacji ogólnej, M. Kapusta skoncentrował się na stosunkach panujących w Krakowie i Małopolsce od 1945 r. Wymieniając nazwiska konkretnych instruktorów harcerskich, często nawiązywał do ich przedwojennej działalności organizacyjnej, a także epizodów walki podziemnej w czasach II wojny światowej.
Zebrani na wystawie, mogli w dalszej części spotkania, zapoznać się z życiorysami instruktorów wywodzących się z Szarych Szeregów, którzy znaleźli się w strukturach Zrzeszenia „Wolność i Niezawisłość”. Byli to: Wincenty Mucha (1910-1978) oraz Kazimierz Cyrus Sobolewski (1912-1979). Obszerne omówienie biograficzne dotyczyło również innych represjonowanych instruktorów ZHP, a mianowicie: Andrzeja Majewskiego (1925-2009) i Stanisława Porębskiego (1922-1989). Wiele miejsca poświęcił też M. Kapusta osobom: Komendanta Chorągwi Harcerstwa Eugeniusza Fika (1906-1985) oraz Kazimierza Lisińskiego (1920-2004). Ten ostatni w latach 1990-1991 był jednym z założycieli Stowarzyszenia Szarych Szeregów w Krakowie, które do dzisiaj kontynuuje chlubne tradycje niepodległościowe ruchu harcerskiego. Obecnym prezesem organizacji jest Harcmistrz Kapitan Władysław Zawiślak, o którego działalności m.in. w Konspiracyjnym Związku Harcerstwa Polskiego, dalej była mowa. Pod koniec wykładu, zebrani mogli zapoznać się ze studium przypadku – omówieniem organizacji „Stalowi Polacy”, działającej w latach 1944-1951, rozbitej przypadkowo przez bezpiekę.
M. Kapusta zakończył swoje wystąpienie wymienieniem instytucji – spadkobierców Szarych Szeregów w Krakowie. Zaliczył do nich: Krakowski Szkolny Ośrodek Sportu im. Szarych Szeregów w Krakowie, Szkołę Podstawową nr 48 im. Krakowskich Szarych Szeregów, Szkołę Podstawową im. Szarych Szeregów w Sieciechowicach oraz Krąg Instruktorski Szczepu Huragan ZHR Kraków im. Krakowskich Szarych Szeregów. W Wojsku Polskim tradycje batalionów „Zośka” i :Parasol”, dumnie kontynuuje Jednostka Wojskowa Komandosów w Lublińcu. Spotkanie zakończyło się owocną dyskusją, a prowadzący udzielił odpowiedzi na szereg zadanych mu pytań.
Tekst i fotografie: Artur Jachna
