W środę 9 stycznia 2019 r., w ramach spotkań Klubu Historycznego im. gen. Stefana Roweckiego „Grota”, zebrani miłośnicy historii, wysłuchali wykładu dra Pawła Naleźniaka, eksperta w zakresie najnowszych dziejów polskich Kresów wschodnich, absolwenta Uniwersytetu Jagiellońskiego, pracownika Oddziałowego Biura Edukacji Narodowej IPN w Krakowie. Wydarzenie odbyło się w krakowskim Centrum Edukacyjnym IPN „Przystanek Historia”.
Dr Naleźniak rozpoczął swoje wystąpienie od przedstawienia stanu badań, podkreślając wartość wysiłków historyków – amatorów, a szczególnie Jerzego Węgierskiego i Jerzego Polaczka. Z punktu widzenia źródłoznawstwa, wysoko ocenił pozostawione przez obydwu badaczy spuścizny. Wymienił też ostatnich świadków historii – żyjących jeszcze oraz tych, którzy odeszli w ostatnich latach.
Historyk nakreślił ramy chronologiczne i usystematyzował najważniejsze fakty w tematyce okupacji Lwowa i terenów byłych województw II RP tj.: lwowskiego, tarnopolskiego, stanisławowskiego i wołyńskiego. Dokonał porównania metod stosowanych przez Niemców i Rosjan w stosunku do Polaków i innych mieszkańców omawianych terenów. Szczególną uwagę prelegent skupił na skomplikowanych wątkach narodowościowych, a szczególnie ukraińskich i żydowskich. Najwięcej miejsca poświęcił jednak omówieniu tematyki lwowskich struktur ZWZ/AK oraz przebiegu poszczególnych operacji dywersyjnych wymierzonych przeciwko hitlerowcom i ich sojusznikom (m.in. akcja „Nieszpory”, akcja przy ul. Janowskiej, akcja przy ul. Rapapporta, działania grupy likwidacyjnej Mariana Glińskiego). Starał się przy tym zachować obiektywizm, czego dowodziło stosowanie krytyki historycznej, wobec postępowania poszczególnych żołnierzy Armii Krajowej. Dr Paweł Naleźniak postawił też otwarte pytanie – jak na razie pozostające bez pełnej odpowiedzi – tzn. czy zrobiono wszystko, aby uratować polski żywioł na Kresach? W związku z powyższym zagadnieniem, wiele czasu poświęcił ukraińskim zbrodniom na Polakach, a szczególnie na AK-owcach. Zebrani mogli przeczytać zobrazowane w prezentacji multimedialnej wykazy, m.in.: Przykłady ludobójstwa OUN/UPA na Polakach oraz Polskie akcje odwetowe marzec – kwiecień 1944 r. Kończąc, prelegent podjął się rozważań z gruntu psychohistorycznego, wymieniając cechy osobowościowe przydatne oraz uniemożliwiające pracę dla struktur wojskowych Polskiego Państwa Podziemnego.
Spotkanie zakończyło się krótką dyskusją, którą zdominowały opinie badaczki stosunków polsko-ukraińskich w XX w., dr Lucyny Kulińskiej z AGH. Skonstatowała ona, iż obecny stan badań nie jest wystarczający, a w związku z przypadkami niszczenia źródeł archiwalnych na Ukrainie, tym bardziej jeszcze, należałoby podejmować dalsze wysiłki zmierzające do kompleksowego opracowania historii polskich Kresów w ostatnim stuleciu. Za największy sukces Polaków na tych terenach w czasie II wojny światowej, uznała akcję ratowania ludności poprzez instytucje pomocowe, a szczególnie chwalebne działania Rady Głównej Opiekuńczej.
Tekst i fotografie: Artur Jachna
