„Perły przyrody” – nasze parki narodowe. Rozpoczynamy nasz nowy cykl artykułów poświęconych polskim parkom narodowym. Chcemy w nim przypomnieć miejsca wyróżniające się szczególnymi wartościami przyrodniczymi, społecznymi, kulturowymi i edukacyjnymi, na obszarze których podlega ochronie cała przyroda. Parki narodowe to także doskonałe miejsce do poznawania naszej przeszłości. To przecież tu, znajdziemy wiele miejsc, które na przestrzeni wieków były świadkami wydarzeń tworzących historię Polski. Niech więc cykl ten zachęcając do wakacyjnych odwiedzin, poza walorami krajobrazowymi i rekreacyjnymi przyniesie także wartościową lekcje naszej historii.
Opisowi każdego parku narodowego będzie towarzyszył film „Przeżyj to! Polskie parki narodowe” przygotowany przez Ministerstwo Klimatu. Przed nami pierwszy artykuł poświęcony najmniejszemu parkowi narodowemu w Polsce jaki znajduje się w Ojcowie w województwie małopolskim.
Ojcowski Park Narodowy to najmniejszy z polskich parków narodowych o powierzchni 2 145,62 ha. Leży w województwie małopolskim, w południowej części Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej i obejmuje doliny dwóch rzek – Prądnika i Sąspówki. Ojcowski Park Narodowy zajmuje szczególne miejsce wśród dwudziestu trzech polskich parków narodowych. Wyróżnia się bardzo bogatą szatą roślinną, światem zwierzęcym, malowniczym krajobrazem oraz licznymi zabytkami historii i kultury materialnej człowieka. Jest także obiektem licznych badań naukowych. Ma także doniosłe znaczenie dla wychowania patriotycznego, dla rozwijania turystyki poznawczej i dydaktyki.
Zwierzęta
Liczbę występujących w Ojcowskim Parku Narodowym gatunków zwierząt szacuje się na około 11 tys., do tej pory zostało opisanych ok. 6 tys. Bardzo charakterystyczną dla Parku grupą zwierząt i będącą jego symbolem są nietoperze zamieszkujące liczne jaskinie. Z pozostałych ssaków należy wymienić między innymi: sarnę, zająca szaraka, dzika, lisa rudego, wiewiórkę czy też kunę leśną. W Parku występuje około 120 gatunków ptaków, w tym 94 lęgowe, m.in. są to: bocian czarny, zimorodek, puszczyk, jastrząb, sowa uszata, kilka gatunków dzięcioła, dzikie gołębie, mysikrólik. Na zimę przylatują: czeczotki, jemiołuszki i kwiczoły. W parku występują także liczne gatunki płazów (traszka zwyczajna, kumak nizinny, ropucha szara i inne) oraz gadów (zaskroniec zwyczajny, jaszczurka zwinka, padalec zwyczajny i inne). W wodach Sąspówki oraz Prądnika żyją pospolite gatunki ryb (pstrąg potokowy i pstrąg tęczowy). Z rzadkich ślimaków warto wymienić dużego pomrowa błękitnego i wielkiego. Najliczniejsze są jednak owady (opisano ich ponad 5 tys. gatunków).
Ciekawostki o nietoperzach:
W OPN występuje 17 gatunków tych ssaków, najczęstszymi są nocek duży i podkowiec mały.
Na znaczku poświęconym Ojcowskiemu Parkowi Narodowemu (o nominale 5 zł) przedstawiono sylwetkę gacka brunatnego. Szybkość lotu niektórych gatunków nietoperzy dochodzi do 100 km na godzinę. Zależy to od kształtu i budowy skrzydła. Nietoperze są zwierzętami długowiecznymi. Najstarszy nietoperz jakiego udało się zarejestrować liczył ponad 30 lat, a często spotyka się osobniki ponad 20-letnie. Większość gatunków nietoperzy żywi się owadami, ale są również gatunki mięsożerne, roślinożerne i owocożerne. Wiele gatunków nietoperzy odgrywa znaczną rolę w zapylaniu roślin. Najbardziej znanym przykładem są kwiaty bananów, mango czy kakaowca.
Echolokacja (na podobieństwo radaru) służy nietoperzom do orientacji w ciemności. Ultradźwięki emitowane przez nietoperze rozchodzą sie koliście od jego głowy, a odbite wracają do uszu i informują o otoczeniu. Siła odbitych wibracji informuje zwierzę o odległości, natomiast różnica czasowa pomiędzy odbiorem odbić wskazuje kierunek ruchu ofiary.
Roślinność
Duże urozmaicenie terenu oraz swoisty mikroklimat wpłynęły na bogactwo i urozmaicenie flory Parku, która liczy ponad 1.000 gatunków roślin. Wiele z nich jest pod ochroną (storczyki, paproć języcznik zwyczajny, wiśnia karłowata i inne). Ponadto rośnie tu około 160 gatunków mchów i 1.200 gatunków grzybów. Znajduje się tutaj jedyne w Polsce stanowisko brzozy ojcowskiej. Do najczęściej występujących drzew należą m.in. buk, grab, dąb szypułkowy i jodła.
Najciekawsze zabytki znajdujące się na terenie OPN:
Zamek w Pieskowej Skale zwany ”Małym Wawelem”
Zamek w Pieskowej Skale był ważnym ogniwem w łańcuchu fortyfikacyjnym broniącym drogi handlowej z Krakowa na Śląsk i dalej do Niemiec. Dziś należy do czołówki nielicznej grupy zabytków polskiego Odrodzenia. Jest dużą atrakcją na szlaku Orlich Gniazd. Nazwa zamku pochodzi prawdopodobnie od imienia pierwszego właściciela, Pesk (czyli Piotr) Szafraniec był zleceniodawcą budowy zamku, który został ukończony pod koniec XIV wieku dzięki fundacji króla Kazimierza Wielkiego. Na przestrzeni wieków zamek ciągle rozbudowywano i przebudowywano. Zamek uległ zniszczeniu w czasie Potopu Szwedzkiego, oraz strawił go pożar w XVIII w. Został odbudowany i sto lat później był schronieniem dla powstańców w czasie powstania styczniowego pod dowództwem Mariana Langiewicza. Przechodząc z rąk do rąk, po II wojnie światowej przejął go Skarb Państwa i stał się oddziałem Państwowych Zbiorów Sztuki na Wawelu.
Ciekawostki związane z Zamkiem
W zamku gościł król Stanisław August Poniatowski. W okresie II wojny światowej w zamku mieścił się sierociniec dla polskich dzieci z Wołynia i Zamojszczyzny, ocalałych z ludobójstwa oraz uchodźców po powstaniu warszawskim.
Zamek w Pieskowej Skale był wykorzystany w kilku filmach między innymi takich jak:Stawka większa niż życie, Podróż za jeden uśmiech, Janosik, czy Ogniem i mieczem. Dolina Prądnika ma również znaczny udział w zrywach niepodległościowych
Kaplica “Na Wodzie” p.w. św. Józefa Rzemieślnika (Robotnika) w Ojcowie
Znajduje się w miejscu dawnych łazienek zdrojowych, które przerobiono na obiekt sakralny w 1901 r. Kaplica usytuowana jest ponad potokiem na betonowych podporach, co wiązało się wg miejscowej tradycji z zarządzeniem cara Mikołaja II, zabraniającym budowy obiektów sakralnych na ziemi ojcowskiej, wobec czego kaplicę zbudowano “na wodzie”. Kaplica jest przykładem drewnianego budownictwa stylowego. Ma kształt krzyża długości 11 m, szerokości ok. 5 m. Wieńczy ją ażurowa wieżyczka gruntownie odnowiona w 1996 r. W środku kaplicy znajdują się trzy ołtarze wykonane w kształcie szczytów chłopskich chat. W szczycie głównego ołtarza umieszczono słońce, a pod nim figurki pięciu świętych. Po bokach ołtarza są dwa orły – symbol Polski – nad trzema unoszącymi się ku górze wężami symbolizującymi trzech zaborców.
Jaskinia Łokietka lub Grota Łokietka
Łączna długość korytarzy i komór jaskini wynosi około 270 metrów, temperatura zaś 7–8 °C. Z jaskinią wiąże się legenda o Władysławie Łokietku, który schronił się w niej po ucieczce z Krakowa przed wojskami czeskiego króla Wacława II. Życie uratował mu pająk, który zasłonił otwór jaskini pajęczyną, wprowadzając w błąd pościg. Pamiątką po tym wydarzeniu są nazwy poszczególnych jej komór, a także brama w kształcie pajęczej sieci, zamykająca wejście.
Maczuga Herkulesa
Zbudowana z twardych wapieni skalistych maczuga skalna znajdująca się koło Zamku w Pieskowej Skale. Stoi na skale zwanej Fortepianem o wysokości 8–12 metrów, wysokość samej maczugi wynosi około 25 metrów. Stanowi ona bardzo charakterystyczny element krajobrazu Doliny Prądnika. Na jej szczycie znajduje się mały żelazny krzyż na pamiątkę zdobycia maczugi w 1933 r.
Ciekawostki związane z nazwą skały:
Nazwa Maczuga Herkulesa pochodzi od kształtu skały.W przeszłości była różnie nazywana, a z każdą nazwą wiązała się legenda:
Maczuga Kraka– w czasach panowania księcia Kraka jego kraj pustoszony był przez smoka, który na obiad pożerał krowy, a o poranku dziewice. Książę w ogromnej złości chwycił ogromną maczugę i uderzył nią w głowę smoka, zabijając go na miejscu. Następnie Krak umieścił swoją maczugę u wylotu doliny ojcowskiej ku przestrodze każdego, kto by do Krakowa chciał jechać w niecnych zamiarach.
Sokola Skała –
w wieży ojcowskiego zamku siedział niesprawiedliwie osadzony kmieć
z pobliskiej wsi. Zmartwiony losem rodziny prosił strażników, aby go puścili wolno. Warunkiem realizacji tej prośby miało być dostarczenie pisklęcia sokolego ze szczytu Maczugi Kraka. Warunek wydawał się być niemożliwy do zrealizowania. A jednak w czasie gdy więzień znużony zasnął, przez okno w wieży wleciał tuzin sokołów, które więźnia chwyciwszy w szpony zaniosły na szczyt skały, ofiarowując mu pisklę. I tak oto został spełniony warunek i więzień został uwolniony.
Czarcia Skała lub Skała Twardowskiego – w XVI wieku żył w Krakowie pewien szlachcic czarnoksiężnik na dworze króla Zygmunta Augusta – Jan Twardowski, który podpisał pakt z diabłem, według którego po jego przyjeździe do Rzymu diabeł ma spełnić jego trzy życzenia a w zamian Twardowski odda mu swą duszę. Po wielu latach diabeł spotkał Twardowskiego w karczmie „Rzym” w Suchej Beskidzkiej. Wśród życzeń, jakie czart musiał wykonać, było przeniesienie ogromnej skały do Doliny Prądnika i ustawienie jej cieńszym końcem do dołu. Diabeł wykonał to zadanie, a skała ta stoi do dnia dzisiejszego.
Opracowanie tekstu Anna Sęk
