Oddział Instytutu Pamięci Narodowej w Krakowie oraz Instytut Religioznawstwa Uniwersytetu Jagiellońskiego zapraszają na ogólnopolską konferencję naukową „Ile z nauki, ile z ideologii. Religioznawstwo w PRL”, która odbędzie się 26 października 2017 r. w Collegium Novum w Krakowie (ul. Gołębia 24, sala nr 30).
Początki religioznawstwa polskiego sięgają jeszcze XIX w., w okresie międzywojennym nastąpił jego rozwój, chociaż jedyną katedrę religioznawczą utworzono w Wolnej Wszechnicy Polskiej. Czasy powojenne to niezwykle ciekawy, ale i trudny okres dla rozwoju rodzimego religioznawstwa. Władze PRL usiłowały bowiem wykorzystywać je jako narzędzie walki z religią jako taką, a przede wszystkim z Kościołem katolickim, który był postrzegany jako główny bastion oporu władzy komunistycznej i ideologii przezeń narzucanej. Religioznawstwo w zamierzeniu władz miało wspomagać działania prowadzące do laicyzacji życia społecznego i ograniczenia wpływów ideologicznych Kościoła.
Religioznawstwo w czasach PRL rozwijało się instytucjonalnie. W 1958 r. założone zostało w Warszawie Polskie Towarzystwo Religioznawcze, które wydawało czasopismo „Euhemer. Przegląd Religioznawczy”. W 1974 r. powstał na Uniwersytecie Jagiellońskim Instytut Religioznawstwa. Obok akademickiego ośrodka na UJ, religioznawstwo było uprawiane i nauczane w silnie zideologizowanym Instytucie Filozofii i Religioznawstwa w Wyższej Szkole Nauk Społecznych przy KC PZPR w Warszawie oraz na Wieczorowych Uniwersytetach Marksizmu-Leninizmu (WUML).
W jaki sposób religioznawstwo jako nauka dawało sobie radę w wieku ideologii? W jakim stopniu oczekiwania władz PRL utrudniały rozwój religioznawstwa jako nauki? Czy religioznawstwo spełniało oczekiwania władz w zakresie walki ideologicznej? Na ile ruch laicki spełniał rolę służebną dla partii, aparatu represji, propagandy? Jaką rolę odgrywała Służba Bezpieczeństwa? Z jakimi naciskami i oczekiwaniami władz przychodziło się mierzyć poszczególnym ludziom i placówkom? Na te i inne pytania chcielibyśmy odpowiedzieć na zorganizowanej konferencji.
W pierwszym panelu konferencji zostaną omówione prawne i polityczne uwarunkowania rozwoju religioznawstwa w PRL oraz kształtowanie się tej dyscypliny. Panel drugi przybliży działalność instytucji zaangażowanych na rzecz religioznawstwa zideologizowanego. W trzecim przedstawione zostaną wybrane sylwetki religioznawców i obszary badań.
Koordynatorzy konferencji: dr Łucja Marek (IPN), dr hab. Rafał Łętocha (IR UJ)
Plan konferencji
10.00 Otwarcie konferencji – Magdalena Głowa – zastępca dyrektora Oddziału IPN w Krakowie oraz dr hab. Lech Trzcionkowski – dyrektor Instytutu Religioznawstwa UJ
10.20 Panel I: Uwarunkowania, struktura, program
dr Katarzyna Krzysztofek (UJ) – Konstytucyjne zasady rozdziału państwa i Kościoła oraz wolności sumienia i wyznania w PRL z punktu widzenia religioznawstwa marksistowskiego
dr Marek Strzała (UJ) – Zamierzenia i działania Urzędu do spraw Wyznań PRL wobec studiów religioznawczych w kontekście jego kompetencji
prof. dr hab. Andrzej Szyjewski (UJ) – Przekształcenia programu religioznawczych studiów magisterskich w IR UJ w latach 1980-1992
dr hab. Lech Trzcionkowski (UJ) – Rola Instytutu Religioznawstwa UJ w kształtowaniu się dyscypliny w Polsce do 1989 roku – próba bilansu
Dyskusja
12.00 – 12.20 Przerwa
12.20 Panel II: W służbie ideologii
dr Łucja Marek (IPN Kraków) – „Euhemer. Przegląd religioznawczy”. Od periodyku ateistów i wolnomyślicieli po naukowe czasopismo religioznawcze
Sebastian Drabik (UJ) – Religioznawstwo w działaniach Stowarzyszenia Ateistów i Wolnomyślicieli
dr Bogusław Wójcik (IPN Rzeszów) – Religioznawstwo wpisane w działalność Towarzystwa Krzewienia Kultury Świeckiej
dr Zbigniew Bereszyński (PIN-IŚ Opole) – Religioznawstwo marksistowsko-leninowskie jako oręż konfliktu ideologicznego na przykładzie publikacji wykorzystywanych w resorcie spraw wewnętrznych PRL
Dyskusja
15.00 – 15.00 Przerwa
15.00 – 17.00 Panel III: Wybrane sylwetki i obszary badań
dr Monika Komaniecka (IPN Kraków) – Jan Kanty Wierusz-Kowalski – benedykt, tajny współpracownik, religioznawca i funkcjonariusz
dr hab. Prof. UMCS Krzysztof Kosior (UMCS), dr Maciej Zięba (KUL) – Tadeusz Margul – religioznawca w PRL
Justyna Salamon (UJ) – Pomost między światek chrześcijańskim a muzułmańskim – działalność ks. doc. Jerzego Nosowskiego
Michał Ożóg (UJ) – Nauka i dydaktyka prawa kościelnego i wyznaniowego w okresie PRL
dr Adam Danek (AI Krajów) – Badania nad naukami tajemnymi w PRL: między krytyką a fascynacją
Dyskusja
