Pochód Lajkonika to jedna z najstarszych i najpiękniejszych tradycji Krakowa, która od kilku wieków przyciąga tłumy widzów. W czwartek, 6 czerwca lajkonikowy orszak przemierzy przy dźwięku krakowskich melodii w wykonaniu kapeli Mlaskoty trasę, która w tym roku została zmieniona ze względu na remont ciągu ul. T. Kościuszki i Zwierzynieckiej.
Co roku w oktawę Bożego Ciała barwny orszak włóczków i Tatarów prowadzony przez jeźdźca na sztucznym koniku przemierza trasę między Zwierzyńca do Rynku Głównego rytmie krakowskich melodii. Każdy z widzów oczekuje na uderzenie buławą od Lajkonika, co ma przynieść szczęście na cały kolejny rok. Jest to też jedno z kilku krakowskich zjawisk wpisanych na Krajową listę niematerialnego dziedzictwa kulturowego.
Pochód po wyruszeniu z siedziby Wodociągów Miasta Krakowa, gdzie zatrudnionych jest wielu członków orszaku, w tym wcielający się w główną postać Mariusz Glonek, przejdzie ulicą Senatorską, przez plac Na Stawach. Następnie, po harcach na podwórku Zespołu Szkół Ogólnokształcących nr 18 przejdzie ul. Flisacką do bulwaru Rodła, gdzie nastąpi spotkanie z krakowskimi flisakami. Następnie orszak dotrze bulwarem do skweru Konika Zwierzynieckiego, skąd, po krótkim odpoczynku w Antykwariacie Abecadło i Karczmie Smil’y uda się na bulwar Czerwieński, plac Wielkiej Armii Napoleona, ul. Podzamcze, Planty do skrzyżowania pod Filharmonią Krakowską, gdzie będzie miał miejsce taniec Lajkonika z chorągwią. Następnie orszak przejdzie ul. Franciszkańską i Grodzką do Rynku Głównego, gdzie na scenie pod Wieżą Ratuszową ma miejsce finał imprezy. Lajkonik odbiera „haracz” z rąk prezydenta miasta i wznosi toast za pomyślność krakowianek i krakowian. Na koniec Lajkonik wykonuje taniec zwany urbem salutare – pokłon miastu.
Podobnie jak w poprzednich latach, pochodowi Lajkonika towarzyszyć będzie widowisko na scenie pod Wieżą Ratuszową na Rynku Głównym, które zaprezentuje w tym roku Tatarski Zespół Taneczno-Wokalny Buńczuk.
Apel o ochronę Lajkonika, jako jednego z symboli Krakowa
Warto też przypomnieć, że prawdziwego Lajkonika można zobaczyć tylko raz w roku, właśnie w oktawę Bożego Ciała. I tylko wtedy uderzenie jego buławy na prawdę przynosi szczęście! Zobacz apel o ochronę Lajkonika, jako jednego z symboli Krakowa.
Program Lajkonika 2024
13.00–13.45 – orszak wyruszy sprzed siedziby Wodociągów Miasta Krakowa przy ulicy Senatorskiej 1 w kierunku placu Na Stawach. Orszak powoli przemieszcza się ulicą Senatorską, gdy Lajkonika zbiera „haracz” od miejscowych kupców
13.45–14.30 – harce na podwórku Zespołu Szkół Ogólnokształcących nr 18 przy ul. Senatorskiej 35. Dzieci, Tatarzy i włóczkowie formują koło, w którego wnętrzu stoi Lajkonik z chorążym. Ma tutaj również miejsce pierwszy tradycyjny taniec Lajkonika z chorągwią. Symbolicznie ukazany zostaje najazd tatarski w postaci bojowego tańca włóczków i Tatarów. Dzieci otrzymują od organizatorów piłeczki, którymi starają się trafić Tatarów z orszaku. Szkoły i przedszkola prezentują tutaj swoje stroje. Lajkonik wręcza upominki przedstawicielom tych placówek w nagrodę za przygotowanie się do widowiska
14.45–15.15 – przejście orszaku ul. Senatorską przez remontowaną ul. T.Kościuszki i ul. Flisacką na bulwar Rodła – przystań flisacka Muzeum Krakowa, spotkanie z flisakami, przedstawicielami Policji Wodnej. Pokazy starć Tatarów z włóczkami na galarach na Wiśle
15.15–15.30 – orszak przechodzi bulwarem Rodła w kierunku Mostu Dębnickiego. Wyjście po pochylni na Skwer Konika Zwierzynieckiego
15.30–15.45 – wizyta Lajkonika i kilku przedstawicieli orszaku w Antykwariacie Abecadło przy ul. T.Kościuszki 18
15.45–16.45 – odpoczynek orszaku w karczmie Smil’y
16.45–17.15 – pochód ze skweru Konika Zwierzynieckiego przejdzie przez skrzyżowanie z Alejami Trzech Wieszczów a następnie skieruje się na bulwar Czerwińskim (górna korona wałów). Z bulwaru pochód przejdzie przez plac Wielkiej Armii Napoleona
17.15–18.00 – pochód przemaszeruje chodnikiem ul. Podzamcze w kierunku Plant. Czasowe zamknięcie ruchu samochodowego (ok. 2 minut) w czasie przejścia z ul. Podzamcze w szerszą alejkę Plant przy Seminarium Duchownym. Następnie przemarsz Plantami orszaku w kierunku Filharmonii Krakowskiej
18.00–18.15 – pod Filharmonią włóczkowie i Tatarzy utworzą krąg, w którym przy dźwiękach starodawnych melodii Lajkonik wykonuje taniec ze sztandarem. Ruch tramwajów i samochodów zostaje wstrzymany na około 12 minut. Po zakończeniu tańca orszak schodzi ze skrzyżowania i kieruje się deptakiem w ul. Franciszkańskiej w stronę Pałacu Biskupiego
18.30 – 19.00 – odpoczynek orszaku przy pl. Wszystkich Świętych barze Nienasycenie. W tym czasie (godz. 19.00-20.00) na scenie i płycie Rynku Głównego ma miejsce widowisko z udziałem Tatarski Zespół Taneczno-Wokalny Buńczuk przygotowujące publiczność do powitania Lajkonika
19.30–20.00 – przemarsz orszaku Lajkonika ulicami Franciszkańską i Grodzką do Rynku Głównego
20.00–20.30 – główna uroczystość na estradzie na Rynku Głównym przed wieżą Ratuszową – Prezydent Miasta Krakowa wręczy Lajkonikowi należny mu haracz, razem wzniosą toast za pomyślność miasta. Lajkonik wykonuje trzeci taniec z chorągwią. Swój taniec zaprezentują ponownie włóczkowie i Tatarzy
20.45–21.15 – przemarsz orszaku Lajkonika wokół Rynku Głównego.
Wydarzenia przed wieżą Ratuszową towarzyszące Pochodowi Lajkonika:
19.00 – występ artystyczny i prezentacja kultury tatarskiej w wykonaniu Tatarskiego Zespołu Taneczno-Wokalnego Buńczuk.
Lajkonikowe konkursy
Tegorocznemu pochodowi Lajkonika towarzyszą dwa konkursu dla najmłodszych. W ramach pierwszego konkursu na „Najpiękniejszy dziecięcy orszak Lajkonika” zapraszamy serdecznie grupy przedszkolne oraz uczniów klas I, II, III i IV szkół podstawowych do zaprezentowania inscenizacji pochodu Lajkonika przy wykorzystaniu własnych strojów i rekwizytów, a także programu choreograficznego. Uczestnicy mogą zaprezentować się na podwórku Zespołu Szkół Ogólnokształcących ul. Senatorska 35, godz. 13.45-14.30 na bulwarze Rodła w Krakowie, godz. 15.15–16.00. Nauczyciele, wychowawcy lub opiekunowie powinni zgłosić udział w konkursie grupy przedszkolnej lub szkolnej w terminie do 5 czerwca mailowo na adres: folklor@muzuemkrakowa.pl. W tytule maila należy wpisać: „Najpiękniejszy orszak Lajkonika”.
Drugi konkurs zatytułowany jest „Mój Lajkonik 2024”. Praca konkursowa polega na wykonaniu rysunku postaci Lajkonika, orszaku lub nawiązującego do legendy o Lajkoniku. Konkurs prowadzony jest w dwóch kategoriach wiekowych: od 4 do 7 lat (dzieci urodzone w 2017 r.) oraz od 8 do 10 lat (dzieci urodzone w 2014 r.). Praca konkursowa może być wykonana dowolną techniką plastyczną (np. ołówek, kredka, farby plakatowe, akwarela, tempera, pastele suche, pastele olejne, collage) lub w programie do tworzenia prezentacji multimedialnych PowerPoint. Do konkursu dopuszcza się wyłącznie formy plastyczne płaskie. Praca konkursowa powinna zostać sfotografowana i zdjęcie tej pracy w formacie jpg lub plik PowerPoint powinno zostać przesłane przez rodzica, opiekuna prawnego lub reprezentanta placówki edukacyjnej w nieprzekraczalnym terminie do 2 czerwca w formie elektronicznej na adres e-mail: folklor@muzeumkrakowa.pl. W temacie wiadomości należy wpisać: „Konkurs Mój Lajkonik”.
Na zwycięzców w obu konkursach czekają nagrody rzeczowe i lajkonikowe upominki!
Dzieje pochodu Lajkonika
Zgodnie z powszechnie znaną legendą początki tradycji Lajkonika związane są z ocaleniem Krakowa przed najazdem tatarskim w 1287 roku, czego mieli dokonać dzielni flisacy wiślani z okolic Zwierzyńca, zwani włóczkami Zachowane źródła historyczne pozwalają natomiast stwierdzić, że harce Lajkonika w asyście jego orszaku odbywały się z pewnością przynajmniej od połowy XVIII wieku (najstarsze zapiski źródłowe dotyczące tej tradycji pochodzą z 1738 i 1756 roku). Od tego okresu, pomimo ogromnych przemian politycznych, społecznych i cywilizacyjnych pochód Lajkonika, zwanego też Konikiem Zwierzynieckim, odbywał się niemal każdego roku w tym samym terminie (okres oktawy święta Bożego Ciała) i przebiegał tą samą trasą, biegnącą ze Zwierzyńca do obszaru Starego Miasta Krakowa (w 1849 roku po raz pierwszy Konik Zwierzyniecki pokazał się na Rynku Głównym). W opisanym okresie zdarzały się kilkuletnie przerwy w odbywaniu pochodu (m.in. w latach drugiej wojny światowej, pandemii COVID-19), lecz nigdy nie doszło do przerwania przekazu międzypokoleniowego pomiędzy kolejnymi generacjami, które dbały o przetrwania tej tradycji. Korzenie obrzędu pochodu Lajkonika związane są podkrakowskimi gminami Zwierzyniec i Półwsie Zwierzynieckie oraz klasztorem Sióstr Norbertanek. Do końca XVIII wieku, czyli do chwili utraty niepodległości, Konik zwierzyniecki był jednocześnie obrzędem związanym z lokalną społecznością przedmieść, ale również z konkretną grupą zawodową, czyli krakowskimi włóczkami. Po upadku organizacji zawodowej włóczków obrzęd przetrwał dzięki osobistemu zaangażowaniu jej byłych członków. Była to rodzina Micińskich, która zajmowała się aranżacją Lajkonika do 1972 roku. Po Micińskich odpowiedzialność za obrzęd wzięły na siebie krakowskie rodziny Mazurów, Marcinkowskich i Glonków, których kolejne pokolenia wcielają się w postacie z orszaku. W latach 1897-1939 wspomagało ich w tej godnej podziwu misji Towarzystwo Miłośników Historii i Zabytków Krakowa, od 1947 roku czyni to Muzeum Krakowa, w którego gestii pozostają sprawy organizacyjne m.in. przygotowanie barwnych strojów dla orszaku. Od 1872 roku pochód jest dofinansowywany przez miasto Kraków.
W 2014 roku pochód Lajkonika został wpisany na Krajową listę niematerialnego dziedzictwa kulturowego. Wpis ten jest podstawą, by ta krakowska tradycji mogła być umieszczona na Liście reprezentatywnej niematerialnego dziedzictwa kulturowego ludzkości UNESCO, na której znajdują się zwyczaje, tradycje i obrzędy z całego świata.
W postaci Lajkonika wciela się od 2023 roku pracownik Wodociągów Miasta Krakowa, Mateusz Glonek. Zastąpił on w tej zaszczytnej roli swojego ojca, Zbigniewa, który wcielał się w Lajkonika w latach 1988–2022.
Więcej o historii pochodu Lajkonika na stronie „Opowiedz mi miasto”.
Fot. Muzeum Krakowa
