W czwartek 17 stycznia 2019 r. w Domu Zwierzynieckim, oddziale Muzeum Historycznego Miasta Krakowa, odbyło się kolejne wydarzenie towarzyszące wystawie czasowej „Kopiec pamięci”. Dr Przemysław Wywiał wygłosił wykład p.t. „Józef Herzog – w służbie Niepodległej”, w którym połączył wątki biograficzne losów osobistych J. Herzoga i jego rodziny z tematyką niepodległościową, a szczególnie Kopca Józefa Piłsudskiego na Sowińcu.
Przemysław Wywiał jest doktorem nauk humanistycznych w zakresie historii wojskowości, specjalistą w zakresie zagadnień bezpieczeństwa narodowego, absolwentem Uniwersytetu Jagiellońskiego i Akademii Obrony Narodowej. Obecnie jest zatrudniony jako adiunkt w Instytucie Bezpieczeństwa i Edukacji Obywatelskiej Uniwersytecie Pedagogicznym im. KEN w Krakowie. Od lat związany jest z Komitetem Opieki nad Kopcem Józefa Piłsudskiego, działającym przy Towarzystwie Miłośników Historii i Zabytków Krakowa. W swoim dorobku wydawniczym poza szeregiem artykułów, broszur i współredakcji prac zbiorowych, pochwalić się może następującymi książkami: „Związek Strzelecki w tworzeniu bezpieczeństwa narodowego Polski : tradycja i wyzwania XXI wieku” (2009), „Józef Herzog Żołnierz Niepodległości: wspomnienia i dokumenty” [opracowanie i wstęp] (2010), „Bracia Herzogowie: żołnierze niepodległości” (I wyd. 2014 i II wyd. popr. i uzup. 2018) oraz „Organizacje proobronne w systemie bezpieczeństwa narodowego Polski” (2016).
Prelegent rozpoczynając swój referat, nawiązał do okresu wyboru tematu pracy magisterskiej, kiedy to po raz pierwszy, zetknął się z postacią Józefa Herzoga a następnie jego spuścizną archiwalną, pozostającą w zbiorach potomnych. Podkreślił przy tym znaczenie archiwów prywatnych dla rozwoju nauki historycznej, a szczególnie upamiętnienia zapomnianych bohaterów polskiej niepodległości. Zwrócił następnie uwagę na patriotyczne korzenie rodziny, które ulegały wzmocnieniu w kolejnych pokoleniach. Nawiązał tutaj do wspomnień J. Herzoga, opublikowanych przez Janusza Ciska to jest książki: „Krzyż Niepodległości : wspomnienia ze służby w Legionach” (I wyd. 1994, wyd. II popr. i uzup. 2001). Następnie omówił kolejno biografie braci Herzogów, szczególnie wiele miejsca poświęcając ich służbie w Legionach Polskich. Drugi wiekiem z braci Stanisław (1897-1914) zginął w tych szeregach walcząc o odrodzenie Niepodległej Polski. Kolejni przeszli przez Legiony, aby stać się zawodowymi żołnierzami w okresie II RP. Dr P. Wywiał przedstawił kolejno biogramy: Franciszka (1894-1940), Stefana (1899-1940) i Józefa Herzogów (1901-1983). Dwaj z tejże trójki zostali zamordowani przez Sowietów, Franciszek w Charkowie, a Stefan w Katyniu.
Kluczową dla tematyki Kopca Marszałka Józefa Piłsudskiego postacią był płk Józef Herzog, który zaciągnął się do Legionów Polskich już jako piętnastolatek. W okresie służby wojskowej zaprzyjaźnił się z późniejszym komendantem Armii Krajowej, gen. Leopoldem Okulickim. Był nawet ojcem chrzestnym jego jedynego syna Zbyszka. W okresie po II wojnie światowej, J. Herzog starał się dbać o pamięć i chronić Jego dobre imię. Sam był represjonowany, m.in. za działalność w Zrzeszeniu Wolność i Niezawisłość. Więziony był ogółem przez pięć lat. Poza pracą zawodową, którą zajmował się aż do 1979 r., od lat pięćdziesiątych prowadził Herzog ożywioną działalność mającą na celu zachowanie krakowskich pamiątek związanych z osobą Józefa Piłsudskiego. Były to Kopiec na wzgórzu Sowiniec oraz krypta pod wieżą Srebrnych Dzwonów, gdzie pochowany został Marszałek. Pierwszy obiekt komuniści próbowali zdewastować, drugi – pozostający na terenie kościelnym – skazać na zapomnienie. Skutecznie przeciwstawił się tym działaniom, mobilizując kolejne pokolenia działaczy niepodległościowych, w tym z szeregów KPN, ROPCiO oraz Solidarności. Komuniści obawiali się jego wpływu na młodzież, o czym świadczyć może zachowana dokumentacja z działań operacyjnych SB. Wiele miejsca w omówieniu tematu, poświęcił dr Wywiał, krakowskiemu środowisku kombatanckiemu przełomu lat siedemdziesiątych i osiemdziesiątych, a szczególnie byłych Legionistów i Peowiaków. Przywołał inne znane w tych kręgach osobowości, jak m.in. ojciec gen. Adam Studziński OP czy też gen. Mieczysław Boruta-Spiechowicz. W prezentacji multimedialnej, towarzyszącej wystąpieniu, znalazły się też cenne zdjęcia ze spotkań opłatkowych, w których uczestniczył ks. kardynał Karol Wojtyła. Kończąc bardzo zajmujący wykład, Historyk uznał rodzinę Herzogów za symbol poświęcenia dla Polski w XX wieku, porównując ją do rodu Starzyńskich.
Tekst i fotografie: Artur Jachna
