Zofiówka. Miejsce upamiętnienia 25 jezuitów wywiezionych do obozów koncentracyjnych

Na ulicy Kopernika 26 znajduje kolegium księży jezuitów, przy którym stoi tzw. Zofiówka Jest to willa projektu krakowskiego architekta Antoniego Łuszczkiewicza, wybudowana w 1872 r. Pierwotnie służyła jako jego dom mieszkalny, obecnie znajduje się w niej Rektorat Akademii Ignatianum, prowadzonej przez jezuitów.

Kolegium oo. jezuitów oraz Bazylika Najświętszego Serca Pana Jezusa

Na zachodniej ścianie Zofiówki znajduje się duża tablica upamiętniającą 25 jezuitów, aresztowanych przez Niemców 10 listopada 1939 r.

Tablica upamiętniająca 25 jezuitów uwięzionych przez niemieckich okupantów.

Wtedy to okupanci nakazali zakonnikom zgromadzić się w jednej z sal kolegium, po czym przewieźli ich do aresztu na ulicę Montelupich.

Więzienie przy ulicy Montelupich, widok sprzed wojny

Wśród zatrzymanych było 6 braci zakonnych, 10 kleryków oraz 9 księży. Z aresztu 3 lutego 1940 r. zakonnicy trafili do karnego obozu pracy w Nowym Wiśniczu

Areszt w Nowym Wiśniczu, widok sprzed II wojny światowej

Z czasem 3 zakonników zwolniono a 22 zostało przewiezionych do niemieckiego obozu koncentracyjnego KL Auschwitz. W obozie tym zmarło dwóch księży. Ojciec Józef Cyrek został pobity na śmierć, po tym jak Niemcy w zamian za posiłek, chcieli go skłonić do porzucenia kapłaństwa. Duchowny nie ugiął się. Ojciec Marian J. W. Morawski został skatowany na śmierć przez Niemców, za pomoc udzieloną współwięźniowi pochodzenia żydowskiego.

KL Auschwitz

Jednego jezuitę zwolniono z KL Auschwitz, resztę 19 zakonników przewieziono do KL Dachau. Obozu nie przeżyło 6 spośród nich. Ojciec Kazimierz Dembowski, został zamordowany w komorze gazowej w tzw. Tötungsanstalt (TA) Hartheim – w tłumaczeniu polskim w zakładzie zabijania Hartheim znajdującym się na zamku Schloss Hartheim w Alkoven w Górnej Austrii, wchodzącym w skład kompleksu obozów koncentracyjnych KL Mauthausen–Gusen. Ojciec Stanisław Podoleński zmarł na skutek nieleczonych obrażeń, w których rozwinęła się gangrena. Kleryk Stanisław Sewiłło stracił życie na skutek wycieńczenia organizmu. Poddawany był eksperymentom medycznym np. trzymano go w wannie z zimną wodą do utraty przytomności, zaaplikowano mu zarazki gruźlicy.

Uwolnieni więźniowie obozu KL Dachau

Kleryk Bronisław Wielgosz zmarł z wycieńczenia i głodu. Brat Eugeniusz Żeleźniak umarł z wycieńczenia podczas przewózki z Dachau do TA Harteim. Brat Jan Zając zmarł na tyfus. Reszta zakonników została uwolniona 29 kwietnia 1945 r. przez 3. batalion, 157. pułku piechoty 45. dywizji piechoty amerykańskiej 7. Armii pod dowództwem ppłk. Feliksa L. Sparksa. W obozie było wtedy 31. tys. uwięzionych osób.

Lista wszystkich aresztowanych zakonników:

kl. Franciszek Cięciwa, o. Józef Cyrek,
o. Kazimierz Dembowski, br. Karol Hawełka,
o. Tadeusz Kamiński, kl. Franciszek Kowalczuk,
o. Adam Kozłowiecki, br. Stanisław Krzysiek,
o. Józef Krzyszkowski, kl. Józef Leńczyk,
kl. Władysław Lewicki, o. Wiktor Macko,
o. Marian J.W. Morawski, kl. Antoni Mruk,
kl. Edward Mruk, kl. Józef Nawara,
o. Stanisław Podoleński, br. Ludwik Rzeźnikowski,
kl. Stanisław Sewiłło, kl. Józef Swaczyna,
o. Piotr Turbak, kl. Bronisław Wielgosz,
br. Jan Zając br. Eugeniusz Żeleźniak
br. Andrzej Żółtowski

Tekst na tablicy znajdującej się na budynku Zofiówki

PAMIĘCI
25 ZAKONNIKÓW
TOWARZYSTWA JEZUSOWEGO
ARESZTOWANYCH
10 LISTOPADA 1939 ROKU
PRZEZ NIEMIECKIE
WŁADZE OKUPACYJNE
W KOLEGIUM KSIĘŻY JEZUITÓW W KRAKOWIE
OSADZONYCH
W WIĘZIENIU PRZY UL. MONTELUPICH
W OBOZIE PRACY W NOWYM WIŚNICZU
NASTEPNIE ZESŁANYCH
DO NIEMIECKICH OBOZÓW KONCENTRACYJNYCH
AUSCHWITZ ORAZ DACHAU

W 80 ROCZNICĘ WYDARZEŃ

AKADEMIA IGNATIANUM W KRAKOWIE
KSIĘŻA JEZUICI
INSTYTUT PAMIĘCI NARODOWEJ

2019

Opracowanie Mariusz Jabłoński

Podziel się tą informacją: