Jakże dziwna i dramatyczna jest historia Domu Śląskiego – narożnego budynku znajdującego się przy ulicach Pomorskiej i Królewskiej. Historia powstania tego miejsca sięga lat 30. ubiegłego wieku, zaś jego idea narodziła się tuż po zakończeniu
I wojny światowej. Wtedy to mieszkańcy Krakowa czynnie włączyli się w działania na rzecz powrotu do Polski ziem zachodnich i południowych: Śląska, Spisza i Orawy . Na początku 1919 r. powstało w Krakowie Towarzystwo Pomocy Górnemu Śląskowi, które przekształciło się wkrótce w Towarzystwo Obrony Zachodnich Kresów Polski. Pierwszym prezesem został ks. Jan Rzymełka (1877-1960). Kapłan ten należał do Zgromadzenia Księży Misjonarzy, pochodził ze Śląska, z Józefowca pod Chorzowem (obecnie część Katowic), z rodziny górniczej. Organizował wyjazdy na Śląsk osób, które stamtąd migrowały a były uprawnione do głosowania w plebiscycie polsko-niemieckim, prowadził akcję agitacyjną w krakowskiej prasie, organizował zbiórkę pieniędzy na potrzeby powstańców śląskich i na kampanię plebiscytową. Wszedł w skład Centralnego Komitetu Plebiscytowego, współpracował z Wojciechem Korfantym. Za zasługi otrzymał najwyższe odznaczenie powstania śląskiego – Krzyż na Śląskiej Wstędze Waleczności i Zasługi
W Krakowie powstało także w 1920 r. Towarzystwo Kresów Południowych. Celem jego było popularyzowanie i szerzenie wiedzy o południowych kresach Polski, to jest Spiszu, Orawie i Tatrach, praca kulturalno-oświatowa i ekonomiczna mająca na celu pogłębienie świadomości narodowej tamtejszych mieszkańców oraz pomoc ekonomiczną. Prezesem został Kazimierz Przerwa – Tetmajer.
Podobnie jak w przypadku Górnego Śląska, o te tereny toczyła się walka z tym, że z Czechosłowacją . W 1923 r. połączyły się ze sobą oba Towarzystwa, tworząc Towarzystwo Obrony Kresów Południowych i Zachodnich w Krakowie, a potem Towarzystwo Kresów Południowych i Zachodnich w Krakowie . Wśród działaczy znaleźli się między innymi Karol Rolle z wykształcenia inżynier ceramik, radny Rady Miejskiej Podgórza, potem radny Krakowskiej Rady Miejskiej, prezydent Krakowa, senator RP. Stanisław Kutrzeba , historyk, rektor Uniwersytetu Jagiellońskiego, prezes PAU. Henryk Pachoński nauczyciel w Seminariach Nauczycielskich, radny Rady Miasta Krakowa, działacz społeczny. Michał Grażyński żołnierz WP, uczestnik przygotowań do plebiscytu na Spiszu i Orawie i Górnym Śląsku, walczył w powstaniu śląskim, wykładowca prawa na Uniwersytecie Jagiellońskim, wojewoda śląski. To właśnie Michał Grażyński oraz Karol Rolle w największym stopniu przyczynili się do powstania Domu Śląskiego .
Pierwsza siedziba Towarzystwa znajdowała się w nieistniejącym obecnie budynku Hotelu Krakowskiego przy ulicach Dunajewskiego i Łobzowskiej. Budynek ten pierwotnie służył jako łaźnia a powstał w latach 1858-1862, potem właśnie jako hotel, a następnie jako bank.
Drugą siedzibą Towarzystwa były pomieszczenia w Pałacu Krzysztofory, następnie w budynku przy ulicy Retoryka 6. Kolejną siedzibą stał się budynek przy ulicy Wielopole 4 (obecnie budynek sieci Holiday Inn.) którego wcześniej właścicielem był słynny krakowski i tragicznie zmarły lekarz prof. Stanisław Pareński. W zamyśle władz Towarzystwa budynek miał służyć młodzieży śląskiej przybywającej do Krakowa na studia, przybywającym do Krakowa śląskim wycieczkowiczom oraz Polakom przybywającym z terenów Niemiec. Okazało się wkrótce, że budynek ten jest zbyt mały, dlatego rozpoczęto starania o wybudowanie nowego i większego. Karol Rolle jako prezydent Krakowa przekazał na ten cel, teren z zasobu gminy zaś wojewoda śląski Michał Grażyński zadeklarował pomoc finansową. W lipcu 1929 r. w Katowicach doszło do zjednoczenia Towarzystwa Kresów Południowych i Zachodnich z ogólnopolskim Związkiem Obrońców Kresów Zachodnich (ZOKZ). Powstał okręg małopolski ZOKZ i to on kontynuował budowę Domu Śląskiego. Do jego realizacji potrzebna była kwota 1,1 mln złotych Budynek przy ul. Wielopole 4, Związek sprzedał Marianowi Dąbrowskiego właścicielowi koncernu Ilustrowanego Kuriera Codziennego za kwotę 800 tys, zł, wojewoda śląski dołożył 250 tys. zł a na resztę Związek wziął kredyt. Powstał Komitet Budowy Domu Śląskiego , który miał czuwać nad pracami budowlanymi. Twórcą projektu byli architekci Ludwik Wojtyczka i Józef Rybicki. Poświęcenie kamienia węgielnego miało miejsce 12 lipca 1931 r., którego dokonał biskup pomocniczy archidiecezji krakowskiej Stanisław Rospond.
Prace budowlane ukończono w marcu 1936 r. (W międzyczasie ZOKZ przekształcił się w listopadzie 1934 r. w Polski Związek Zachodni). Budynek składał się z dwóch części czynszowej z kinem od ulicy Królewskiej (wtedy Józefa Wybickiego) oraz akademickiej od ulicy Pomorskiej, w której urządzono pokoje dla studentów, stołówkę, bibliotekę , czytelnię, salę wykładową. Dzięki dochodom z projekcji filmowych mogły być realizowane cele statutowe Związku. Dom Śląski do wybuchu II wojny światowej stał się miejscem w którym dbano o podnoszenie poziomu świadomości narodowej wśród mieszkających w nim studentów i przybywających na krótki czas mieszkańców Śląska.
Opracowanie Mariusz Jabłoński, na podstawie książki Moniki Bednarek i Jacka Salwińskiego, Pomorska Przewodnik po miejscu pamięci narodowej i oddziale Muzeum Historycznego Miasta Krakowa, Kraków 2003.
