27 września 2017 r., podczas corocznego Spotkania Kombatantów w Muzeum AK odznaczeniami „Pro Patria” za szczególne zasługi w kultywowaniu pamięci o walce o niepodległość Rzeczypospolitej Polskiej uhonorowani zostali: Janina Jabłońska, Barbara Pajor, Henryka Szepska i Józef Jagos. Medale wręczył Józef Gawron – wicewojewoda małopolski. Uroczystość uświetniły m.in. występ muzyków Stowarzyszenia „Passionart”, wykład dr. hab. Olgierda Grotta i pokaz pierwszego odcinka serialu „Kryptonim Muzeum”. Od 27 września na dziedzińcu można również oglądać wystawę prac plastycznych, które zostały nadesłane w ramach III edycji konkursu artystycznego „Zwycięski orle nasz leć”.
Dnia 1 września 1939 roku Polska została zaatakowana przez III Rzeszę Niemiecką sprzymierzoną ze Związkiem Socjalistycznych Republik Sowieckich, który dnia 17 września 1939 roku również uderzył na nasz kraj. Po dwudziestu latach niepodległego bytu państwowego Rzeczypospolita po raz kolejny utraciła niepodległość. Jeszcze w trakcie prowadzenia walk bo dnia 28 września 1939 roku pomiędzy agresorami został podpisany w Moskwie traktat o granicach i przyjaźni. W ten sposób część terytoriów RP przyłączono bezpośrednio do Niemiec, część zorganizowano w ramach Generalnego Gubernatorstwa, część po przeprowadzeniu tzw. „plebiscytów” włączono w skład Ukraińskiej Socjalistycznej Republiki Sowieckiej i Białoruskiej Socjalistycznej Republiki Sowieckiej.
Na terenie walczącej z wrogami Rzeczpospolitej w trakcie wojny obronnej września 1939 r. i wkrótce po jej zakończeniu, zaczęły powstawać jako oddolne inicjatywy tajne organizacje wojskowe. Wśród nich m.in. możemy wyróżnić takie jak: Organizacja Orła Białego, Tajna Organizacja Wojskowa, Tajna Armia Polska, Komenda Obrońców Polski czy Armia Narodowa oraz wiele, wiele innych. W przeddzień kapitulacji Warszawy, tj. dnia 27 września 1939 roku, została powołana do życia Służba Zwycięstwu Polski. Podporządkowana władzom emigracyjnym stanowiła pierwszą centralną strukturę militarną Polskiego Państwa Podziemnego. Tworzenie organizacji konspiracyjnej powierzono gen. Michałowi Tokarzewskiemu-Karaszewiczowi. Szefem sztabu Dowództwa Głównego SZP został płk Stefan Rowecki „Grot”. Po upadku Warszawy, zaprzysiężeni członkowie organizacji rozpoczęli pracę w terenie. Służba Zwycięstwu Polski działała wielopłaszczyznowo. Zajmowano się tworzeniem zrębów organizacyjnych ale nie zapominano również o gromadzeniu broni oraz propagandzie i informacji. W pracy wzorowano się na metodach działania Polskiej Organizacji Wojskowej z czasów I wojny światowej.
Rząd polski z siedzibą we Francji obawiając się silnego wpływu zwolenników sanacji na struktury konspiracyjnej armii w Polsce dążył do jej reorganizacji. Dlatego już 13 listopada 1939 roku powołano w miejsce SZP Związek Walki Zbrojnej (ZWZ). Komendantem Głównym (KG) ZWZ został gen. Kazimierz Sosnkowski „Godziemba”. Początkowo działalnością ZWZ w Kraju próbowano kierować z Paryża jednak w związku z trudnościami komunikacyjnymi w czerwcu 1940 roku Komendantem Głównym ZWZ oraz dowódcą Sił Zbrojnych w Kraju został gen. Stefan Rowecki „Grot”.
Związek Walki Zbrojnej przemianowano 14 lutego 1942 r. na Armię Krajową. Ostatnia zmiana w nazewnictwie nie miała wpływu na kształt organizacji. Chodziło przede wszystkim o podniesienie rangi związku zbrojnego, który od tego momentu stawał się krajowymi siłami zbrojnymi, działającymi równolegle do sił zbrojnych istniejących poza polskimi granicami.
W zasadzie od momentu powstania, Armia Krajowa prowadziła tzw. akcję scaleniową, która miała na celu skupienie w jednym ośrodku dyspozycji wojskowej wszystkich polskich oddziałów operujących na terenie okupowanego państwa polskiego. W latach 1940-1944 scalono kilkaset wojskowych organizacji (nie wszystkie i nie w całości) o zasięgu miejscowym, jak i ogólnopolskim.
Największe z nich, stanowiące zbrojne ramiona funkcjonujących w podziemiu polskich partii politycznych, to: Narodowa Organizacja Wojskowa (Stronnictwo Narodowe), Bataliony
Chłopskie (Stronnictwo Ludowe) i Gwardia Ludowa (Polska Partia Socjalistyczna – WRN). Równolegle odbywał się stały nabór w szeregi Armii Krajowej. W ten sposób AK – podziemne wojsko polskie, urosła do rozmiarów armii liczącej ponad 300 tys. ludzi.
W czasie funkcjonowania AK wykazywała się wieloraką działalnością, polegającą na równoległym prowadzeniu walki bieżącej i przygotowaniach do powszechnego czynu zbrojnego. Po fiasku Powstania Warszawskiego i wraz z opanowywaniem kraju przez armię sowiecką struktury AK ulegały dekompozycji. W związku z zaistniałą sytuacją Armia Krajowa została rozwiązana dnia 19 stycznia 1945 r.
Można dużo mówić o roli jaką spełniała w okupowanej Polsce Armia Krajowa, jednak nic lepiej nie odda istoty AK jak słowa prof. Andrzej Ajnenkiela, który we wstępie do książki Armia Krajowa. Rozwój organizacyjny pod redakcją Krzysztofa Komorowskiego napisał: „Głównym członem Polskiego Państwa Podziemnego stało się podziemne wojsko. Jego rola daleko wykraczała poza zadania militarne, komendant zaś był – w powszechnej świadomości – czymś więcej niż dowódcą wojskowym. W szeregach armii realizowała się patriotyczno-obywatelska integracja narodu”.
Tekst i zdjęcia: Muzeum AK w Krakowie
Relacje:
– https://panorama.tvp.pl/34163681/78-rocznica-powstania-polskiego-panstwa-podziemnego
– https://krakow.tvp.pl/34167147/27092017-2130
